De strijd tussen stad en platteland
Nog maar even en de discussie over de bestuurlijke indeling van Nederland zal weer losbarsten. Termen als opschaling en herindeling zijn dan de buzzwoorden. Via het gemeentefonds worden grote steden steeds verder bevoordeeld. Hiermee worden de huidige economische en sociale ontwikkelingen in kleinere steden en op het platteland niet onderkend. Wat moet er dan wel gebeuren voor structuurversterking in de regio. Gelukkig is daar in Zeeland recent een nieuw wapen voor gekomen: Maak Verschil.
Macht aan de stad, maar welke?
Historici als Geert Mak en Herman Pleij schrijven onze welvaart toe aan het accent op stedelijk leven. De Lage Landen horen met Londen en Parijs tot de oudste verstedelijkte gebieden in Europa constateert Mak*. Onze geografische ligging was ideaal voor de handel. En dan hebben we het niet meteen over Amsterdam en Rotterdam, laat staan Utrecht en Den Haag. Nee, we hebben het over provinciesteden in vooral Brabant en destijds ook Vlaanderen. Maar ook over Dordrecht, Leiden, Gouda en Middelburg. Die steden met ongeveer 30.000 tot 40.000 inwoners én hun ommeland zorgden voor de inkomsten, werk en brachten de Gouden Eeuw. Amsterdam was de metropool met ongeveer 200.000 inwoners.
De tijden van trekschuit en stapelmarkten zijn voorbij. Eindhoven en Utrecht, destijds geen bloeiende handelssteden zijn nu wel booming. Juist in dit soort steden en de Randstad trekt de economie fors aan. In het ommeland blijft de economische ontwikkeling achter en wordt naarstig gezocht naar oplossingen. Toeristen, kusteconomie, Deltatechnologie ten spijt, het is niet genoeg voor wat nodig is. We hebben het nu in de provincie over stedelijkheid om de leefbaarheid te verbeteren, wie had dat ooit gedacht.
Structuurversterking
"Zeeland in stroomversnelling" heet het actieprogramma voor economische groei, met vijf acties**, dat mag exemplarisch zijn voor wat nodig is. Actie dus! Economische opgaven zijn bijvoorbeeld de biobased economy in Zeeuws-Vlaanderen, en Energietransitie. Belangrijker in dit verband zijn drie genoemde randvoorwaarden als vergroting van de bestuurs - en vooral uitvoeringskracht en, ik noemde het al, coherent werken maken van leefbaarheid. Dat gebeurt niet vanzelf, hiervoor is geld nodig.
Dat is een andere route dan van boven af "opschalen", of via het gemeentefonds middelen verdelen ten faveure van 100.000+ steden. Bij een herverdeling dit jaar, waar de VNG ledenvergadering via een Zeeuwse motie in meerderheid tegen was, lopen de 13 Zeeuwse gemeenten 2,3 miljoen per jaar mis. In verreweg het grootste deel van Nederland is het niet anders. Terecht constateren de P10, de grootste plattelandsgemeenten, dat deze miljoenen nu juist nodig zijn voor de leefbaarheid, dus de versterking van de structuur. Dat geld gaat nu naar de allergrootste gemeenten die op dat punt juist geen problemen hebben.
Misplaatst ontzag voor de stad
Als voormalig stedeling en nu bijna 6 jaar burgemeester van een middelgrote gemeente merk ik dat de strijd vanuit het platteland tegen de steden wordt gevoerd met een misplaatst ontzag. Dat wordt nog eens versterkt door de paternalistische benadering van de regio door het rijk. Of het nu Rijkswaterstaat is ("er zijn daar nooit files"), de IND ("u begrijpt de asielproblematiek niet"), Prorail ("over een jaar of drie bent u aan de beurt") of de door Den Haag zo ongeveer afgeschreven landbouw- en visserijsector.
Dat hoeft helemaal niet. Al honderden jaren heeft men het op het platteland zelf uit moeten vinden en dat maakt sterker in ondernemen, in vindingrijkheid, zelfs in noodzakelijk bezuinigen. Daarom tegen opschaling en voor structuurversterking en dan gaat het niet om strijd en overwinning, maar tenminste gelijke kansen.
Stop het schaaldenken
Zelden worden we beter van schaalvergroting. Ziekenhuizen, scholen, de service van grote bedrijven. Al jaren is de politiek bezig om de uitwassen van dat denken terug te draaien. De bedenkers van de 'shared service centers' en dat je collega nu een klant is geworden en je bewoners de doelgroep zijn net kameleons. Zij vinden nu uit dat het klein binnen groot moet zijn en dat je moet kiezen voor de persoonlijke benadering via nieuwe media. Ook de bedrijven die uit hun voegen zijn gebarsten door ondoordachte groei of alleen-halen-denken, komen er op terug, als ze nog bestaan.
Waarom zou dit dan bij de overheid die het dichts bij de bewoners moet staan, wel werken, die opschaling. Ik durf te stellen dat het met de democratische legitimatie van kleinere gemeenten veel beter gesteld is dan die van menig grotere. De verwijten dat die legitimatie aangetast wordt door gemeenschappelijke regelingen kunnen we makkelijk naast ons neerleggen. Te meer omdat die regelingen wettelijk opgelegd worden of door kortingen in het Gemeentefonds noodzakelijk zijn. Ach, zoals gezegd, het maakt creatief. Maar de grenzen zijn bereikt, sterker nog door die scheve herverdeling in het gemeentefonds zijn deze geschonden.
Maak Verschil
Op het juiste moment is een nieuw wapen in de strijd gebracht. De studiegroep Openbaar Bestuur heeft zich gebogen over het effect van de inrichting van dat openbaar bestuur op de economische ontwikkeling***. De rapportage Maak Verschil is de meest verstandige taal die ik de laatste tijd over economische groei en bestuur heb gehoord en is bovendien een onderkenning van de ongelijkwaardigheid, in mijn termen conflict, tussen stad en platteland. En belangrijk, een oplossing wordt niet gezocht in een blauwdruk van bestuur of een tijdelijke economische injectie, maar juist in een combinatie hiervan. Citerend: de inhoudelijke opgave staat centraal, mensen maken het verschil, de drie O's (overheid, onderwijs, ondernemers) stellen een economisch regionaal bestuurlijk programma op.
Daarmee is het wel aan het bestuur zelf dit nu waar te maken. Geen vrijblijvendheid, maar een passend bestuurlijk arrangement zodat via bijvoorbeeld een regionale samenwerking de inhoudelijke opgave wordt ingevuld.
Provincie power
De kracht van het ommeland moet weer economisch gaan toenemen. Dat past bij de regionalisering. Economische activiteiten, inclusief arbeid, huisvesting en voorzieningen zijn geografisch en economisch gekoppeld. Zo is zelfs in de tweede stad van Nederland de Leefbaar Rotterdam wethouder druk met het bouwen van vooral dure woningen om de hoogopgeleiden en beter betaalden in de stad te houden.**** Het ommeland moet niet meer zoals in de middeleeuwen de stad voorzien, maar de wereld. In de regio staan aardappelfabrieken, zijn havens, chemie of datacenters die mondiaal werken. De gemeenten moeten dan ook regionaal willen denken als het gaat om noodzakelijke infrastructuur, woningen en andere voorzieningen. Wij moeten elkaar niet bevechten met bedrijfsterreinen, maar voorkomen dat zoals in Zeeland een grote rederij vertrekt en stafafdelingen van multinationals in de Randstad gelokaliseerd worden. Daarom verbindingen, arbeidsaanbod en voorzieningen.
Voorhoede
De 13 Zeeuwse gemeenten met de provincie zullen het nu moeten doen. Zij werken als lagere overheden samen in de zogenaamde Tafel van 15, dat is inclusief het Waterschap Scheldestromen. Vanuit die 13 zullen de zogenaamde Z4 Terneuzen, Middelburg, Vlissingen en Goes als grootste gemeenten een voorhoede vormen om de vijf thema's uit het eerder genoemde actieprogramma "Zeeland in stroomversnelling" uit te werken. Een van de Z4 gemeenten neemt het initiatief. Bijvoorbeeld Middelburg initieert het opgenomen tweede University College in die stad (Bèta College) samen met enkele andere gemeenten die daarin participeren.
Ander voorbeeld: Goes werkt de afgesproken actie Gezonde regio en toerisme uit omdat de zorgsector in die gemeente omvangrijk is, bijvoorbeeld samen met Noord-Beveland en Schouwen-Duiveland omdat deze ook het belang hiervan inzien. En zo werkt elke overheid mee in aansprekende acties en wordt voorkomen dat eerst 15 overheden het op alle punten eens moeten zijn voordat er iets kan beginnen. Het gevaar dat de langzaamste het tempo bepaald wordt hiermee voorkomen. Om in de termen van de kop van dit artikel te blijven. Er zijn veldslagen bekend waarbij de bevelhebbers erg lang overlegden over de strategie en rol van de verschillende legeronderdelen. Niet vreemd dat er verloren werd.
Noten:
* Geert Mak, bundel De goede stad, 2007.
** Advies van de Commissie Structuurversterking en werkgelegenheid Zeeland, juni 2016.
Vijf acties: Smart Delta Resources (biobased economy), Experimenteergebied nergietransitie en Deltatechnologie, University College, Havensamenwerking, en Gezonde regio en toerisme.
*** CDV artikel.,Globalisering vraagt om regionaal maatwerk, zomer 2016.
**** Financieel Dagblad 11 augustus 2016.
Rene Verhulst
