Hoe moet het verder met Dantumadiel?
De ambtelijke samenwerking tussen Noardeast Fryslân en Dantumadiel gaat stoppen. Dat hebben beide colleges van de gemeenten bekend gemaakt. Het nieuws is natuurlijk zakelijk gebracht, maar als twee buurgemeenten die jarenlang optrekken een punt zetten achter de ambtelijke samenwerking is er wel wat aan de hand. Noardeast Fryslân (en voorheen de DDFK organisatie) leveren immers al enkele jaren de ambtenaren voor de gemeente Dantumadiel. Onze gemeenteraad heeft hiervoor gekozen om de kwetsbaarheid te verminderen en toch bestuurlijk zelfstandig te kunnen blijven.
Hoe zat het ook alweer?
Gemeenten krijgen er door de jaren heen steeds meer taken bij. Dat maakt het werk complexer, ingewikkelder en duurder. Bovendien zijn er in een kleine gemeente niet altijd voldoende specialisten die dit werk kunnen doen. Aan het gemeentebestuur wordt daarom gevraagd hoe zij dit zien voor de toekomst van hun gemeente. In veel gemeenten heeft dit de afgelopen jaren geleid tot een “bestuurskracht-discussie” in de raden. Eén van de antwoorden daarop is samenwerken met buurgemeenten. In Dantumadiel doen we dat al heel veel jaren, bijvoorbeeld sinds 2009 voeren we de afvalinzameling, het groenbeheer en het wegenonderhoud samen met buurgemeente(n) uit. In 2015 kwamen daar grote veranderingen in het sociaal domein bij, die we ook met de buurgemeenten gingen uitvoeren. Ondertussen trokken we ook op andere vlakken naar elkaar toe in de regio Noordoost. Vanaf 2013 speelde de grote vraag hoe we de toekomst van Dantumadiel zagen: na veel praatavonden met inwoners, discussie in de gemeenteraad en diep nadenken ging de lokale politiek in meerderheid voor een ambtelijke samenwerking met de buurgemeenten; de gemeente blijft zelfstandig, maar de ambtenaren werken vanuit één organisatie. Alleen de FNP en het CDA zagen dit niet zitten en zagen de ambtelijke fusie als “een gedrocht” wat ging ontstaan. In 2016 zou de ambtelijke fusie een opmaat worden naar één échte nieuwe gemeente. Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland gaven alle drie aan toe te willen werken naar deze vorm van herindeling. Op dat moment wilde de meerderheid in Dantumadiel vasthouden aan haar bestuurlijke zelfstandigheid maar ambtelijk blijven samenwerken. Sinds 2019 zijn de afspraken hiervoor geregeld in een dienstverleningsovereenkomst waarbij de nieuwe fusiegemeente Noardeast-Fryslân ook haar ambtelijke organisatie inzet voor onze gemeente. Bij Dantumadiel zijn alleen de gemeentesecretaris en de griffier in dienst, naast een eigen burgemeester, eigen wethouders en een eigen gemeenteraad. De afgelopen jaren is er irritatie en ergernis ontstaan over het samenwerken op ambtelijk en bestuurlijk niveau. Na drie jaar heeft er een evaluatie plaatsgevonden, waarin een onderzoeksbureau heeft gekeken naar de wijze van samenwerken. De colleges hebben hun conclusies hieraan verbonden. Vanaf 2024 stopt de ambtelijke samenwerking tussen Noardeast-Fryslân en Dantumadiel. Als fractie hebben we nog genoeg vragen aan het college over de achtergronden hiervan.
Ondertussen mag niet worden vergeten dat de financiën van Dantumadiel sinds 2018 behoorlijk achteruit zijn gegaan met forse verliezen en zeer minimale reserves. Ook de komende jaren vanaf 2023 t/m 2025 worden er forse verliezen verwacht op de begrotingen die nu voorliggen, ondanks dat de belastingen voor inwoners de afgelopen jaren al flink zijn opgehoogd en er diverse bezuinigingen zijn doorgevoerd.
Wat betekent dit?
Dantumadiel zal haar ambtelijke ondersteuning en de organisatie daarvan vanaf 2024 – als de samenwerking met Noardeast-Fryslân eindigt – op een andere manier moeten inrichten. Dit gaat de komende jaren veel geld, tijd en energie vragen van onze gemeente.
Eén antwoord kan zijn door alles weer zelf te doen. Enerzijds moet er dan in twee jaar een compleet kostbare organisatie vanaf 0 worden opgebouwd. Een operatie met een prijskaartje waarvan de vraag is of dit door Dantumadiel valt te betalen gelet op de sombere financiën. Bovendien ga je voorbij aan het argument wat je al jaren geleden tegen bent gekomen: namelijk dat Dantumadiel als kleine gemeente dan heel erg kwetsbaar is voor alle complexe, ingewikkelde en dure taken die je als gemeente moet doen. Kortom; een dure en kwetsbare oplossing die niet in het belang is van onze inwoners. Zij willen tegen aanvaardbare lasten gewoon goede dienstverlening.
Eén andere optie is om met andere gemeenten te gaan samenwerken. Maar in de afgelopen jaren heeft er een opschaling van gemeenten in Fryslân plaatsgevonden, waardoor Dantumadiel een van de kleinste gemeenten in de provincie is. De vraag werpt zich op welk voordeel een andere partij dan bij onze gemeente heeft? Bovendien heeft Dantumadiel zich door de breuk in de ambtelijke fusie met Noardeast Fryslân niet positief op de kaart gezet. Daar komt bij dat samenwerking, zo hebben we ook gezien bij de huidige ambtelijke fusie, altijd afhankelijk is van bestuurders en hun inzet en houding. Als er na verloop van tijd toch weer irritaties en ergernissen ontstaan, is de geest zomaar weer uit de fles. Bovendien ga je ook hier weer fors investeren in samenwerkingsconstructies, die geld, tijd en energie vragen wat je liever ten goede wilt laten komen aan je inwoners.
Dan blijft er nog een derde optie over en dat is bestuurlijke fusie van Dantumadiel. Nu de gemeente het al jarenlang zonder eigen ambtenaren moet doen, is het een relatief kleine stap om ook het gemeentelijk bestuur samen te voegen. De huidige kosten van een eigen bestuur in Dantumadiel komen op ruim € 1 miljoen per jaar (!). Geld wat je ook zou kunnen besteden aan het verder op peil brengen van de voorzieningen in de dorpen of creëren van beleid op belangrijke onderwerpen. Door te kiezen voor deze optie voorkom je ook dat je op termijn mogelijk alsnog met een gedwongen herindeling te maken krijgt, als blijkt dat de financiën en de taken structureel niet in orde zijn. Eén kanttekening is wel dat het politieke moed vraagt om deze optie serieus te beschouwen. Het kan immers betekenen dat je als raadslid, wethouder of burgemeester niet meer op “je zetel” terugkeert in een nieuwe situatie.
Hoe nu verder?
De komende tijd zal het veel tijd vragen van de gemeenteraadsleden en het college om met deze vraag aan de slag te gaan: Hoe nu verder? Het is voor de inwoners, ondernemers en verenigingen in Dantumadiel te hopen dat daarbij niet direct in de loopgraven van het eigen gelijk wordt gedoken, maar zakelijk en rationeel argumenten worden afgewogen om tot een evenwichtig besluit te komen. De inwoners, ondernemers en verenigingen verdienen die eerlijke balans en het zou het bestuur van Dantumadiel positief sieren. Aan de politieke partijen de komende maanden richting de gemeenteraadsverkiezingen de opdracht een antwoord te geven op die prangende vraag, die over 2 jaar zijn effect moet hebben.
Jan Jitse Visser,
raadslid CDA Dantumadiel