Opinie Pieter Heerma en Inge van Dijk: Gemeenschapsfonds voor behoud van publieke voorzieningen

Deze opinie stond in het Algemeen Dagblad (AD) van 11 februari 2023. 

Gemeenschapsfonds voor behoud van dorpen

Buurthuizen, bibliotheken en sportverenigingen zijn belangrijk voor de dorpen en wijken in grote steden. Richt een Gemeenschapsfonds op voor behoud van deze plekken, stellen Inge van Dijk en Pieter Heerma.

In veel dorpen kun je aan de gevels nog zien waar vroeger het buurthuis, dorpscafé of postkantoor zat. Het zijn de stille getuigen van wat eens een levendige gemeenschap was. Ook de pastorie en de basisschool hebben inmiddels vaak een nieuwe bestemming. Het dorp van toen, dat is niet meer. Door bevolkingsdaling, schaalvergroting en de trek van jongeren naar de stad, zijn de afgelopen decennia in veel kleine gemeenten en dorpskernen belangrijke voorzieningen verdwenen. Dit probleem speelt niet alleen op het platteland.
Het nieuwe CDA-rapport Voor heel Nederland laat zien dat ook in de oudere wijken van grote steden publieke voorzieningen onder druk staan. Door het dominante rendementsdenken worden kleine bibliotheken samengevoegd tot een centrale stadsbibliotheek, verdwijnen buurthuizen, kleine theaters of sportvoorzieningen. De sociale samenhang is lager dan in de betere wijken van de stad. Er is minder vrijwilligerswerk, minder mantelzorg en minder contact tussen de bewoners. In de sociologie wordt het belang van gemeenschappelijke voorzieningen omschreven als third places. In gewoon Nederlands: laagdrempelige publieke plaatsen waar je buiten je eigen huis en je werk kunt samenkomen, overleggen of nieuwe initiatieven ontplooien.
Deze plekken zijn de voedingsbodem waarop gemeenschappen groeien en bloeien. In het buurthuis of de oude dorpszaal werd niet alleen gefeest en vergaderd. Het was ook de thuisbasis voor het toneelgezelschap, de kaartclub en andere verenigingen. Zonder deze voorzieningen komen mensen elkaar steeds minder tegen. Ze trekken zich terug in hun eigen kring. Het leidt tot isolatie en eenzaamheid, onder jongeren en ouderen. Juist in deze tijd van individualisering en polarisatie is contact met anderen en een gesprekje van mens tot mens van groot belang.
Daarom willen wij een landelijk Gemeenschapsfonds in het leven roepen, waarmee lokale gemeenschappen of groepen burgers voor hen belangrijke lokale voorzieningen die dreigen te sluiten in eigen beheer of eigendom over kunnen nemen. Lokaal eigenaarschap is een belangrijke impuls voor een goede doorstart. Mensen gaan de voorzieningen zien als 'hun' buurthuis, sportzaal of super. Vanuit dit gemeenschappelijk belang ontstaan weer nieuwe initiatieven door en voor de bewoners van het dorp of de wijk. Daarmee is het Gemeenschapsfonds ook een duurzame investering in de versterking van kleine gemeenschappen.
Het enige wat lokaal nodig is, is een goed plan van de gemeenschap, een vereniging of vrijwilligersorganisatie. Wij willen een onafhankelijke beoordeling van deze aanvragen door mensen uit de praktijk. Mensen die uit eigen ervaring weten wat bij zo'n uitdaging komt kijken. Met de kennis en expertise die het Gemeenschapsfonds zo opbouwt kan zij op haar beurt nieuwe initiatieven helpen. Niet alleen financieel, maar ook met kennis om te zorgen voor een gezonde doorstart. Investeren in gemeenschapszin en saamhorigheid verhoudt zich slecht tot het economisch rendementsdenken van deze tijd. Maar ze zijn des te belangrijker voor een samenleving waar mensen zich thuisvoelen en gekend weten.

Inge van Dijk is Tweede Kamerlid voor het CDA. Pieter Heerma is fractievoorzitter van het CDA.