Voorzitter,
Digitale technologieën gaan een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van de grote maatschappelijke vraagstukken van de komende decennia. Zoals het voeden van 10 miljard monden, het tegengaan van klimaatverandering, het bieden van kwalitatieve zorg in een vergrijzende samenleving. Precisielandbouw, een duurzame energievoorziening, toegankelijke zorg: digitalisering is hierin onmisbaar.
Maar we zien ook de schaduwzijden van digitale technologieën. De Amerikaanse sociaalpsycholoog Jonathan Haidt schreef een paar weken geleden een deprimerend artikel over de rol van social media in de samenleving. Een gezonde democratie wordt gestut door drie belangrijke pijlers, schrijft hij, namelijk het sociaal kapitaal in een samenleving, sterke instituties en een gedeeld verhaal. Sociale media hebben alle drie ondermijnd, is zijn sombere analyse.
We kunnen op drie manieren kijken naar digitale technologieën.
De eerste is een optimistische, instrumentalistische visie. Technologie is dan een instrument waarmee we als mensen onze doelen kunnen bereiken. We zijn vrij in het benutten van deze technologie en we zetten ze in als ze nuttig zijn voor ons.
De tweede visie is de pessimistische, deterministische benadering. Technologie is dan niet een instrument, maar een autonome kracht die ons kan gaan beheersen. Wij hebben er de controle niet meer over, de samenleving is een technisch systeem geworden en wij zijn daarvan het slachtoffer.
Maar er is ook een derde perspectief mogelijk; één waarin we niet zozeer de vraag stellen of een technologie goed of fout is, maar vooral de vraag stellen hoe wij ons verhouden tot technologie. De vraag is dan deze: draagt technologie bij aan de mens als verantwoordelijk, vrij en creatief wezen, of ondermijnt ze de menselijke waardigheid? Wat zijn de consequenties van technologie op het goede samenleven van mensen?
Het CDA kijkt op deze manier naar digitale technologieën en daarbij zijn voor ons de volgende principes leidend.
- Allereerst dat ieder mens telt. Digitalisering mag niet tot nieuwe scheidslijnen in de samenleving zorgen.
- Ten tweede mag technologie niet de gewone menselijke praktijken verdringen. Als technologie de menselijke waardigheid ondermijnt, de plek inneemt van het gewone menselijk contact, het goede samenleven verdringt en onze democratie ondermijnt, dan moeten we halt houden.
Vanuit dit perspectief wil mijn fractie de volgende vragen stellen over de hoofdlijnenbrief van het kabinet.
Ik begin met het meest concrete punt. Veel ouders worstelen in de opvoeding met de vraag hoeveel schermtijd we onze kinderen moeten geven, welke apps en spelletjes we wel of niet toestaan en op welke leeftijd. Waar veel ouders vervolgens tegenaan lopen is dat er in deze spellen kinderen worden gemanipuleerd om allerlei microtransacties te doen. Vooral de zogenaamde loot boxes zijn ons een doorn in het oog; loot boxes zijn een soort schatkistjes die game-ontwikkelaars hebben toegevoegd aan games. Kinderen worden gemanipuleerd om deze loot boxes te kopen, maar onduidelijk is wat erin zit. Het is dus een vorm van gokken en het is verslavend. En het zadelt gezinnen op met onverwachte facturen.
Afgelopen maand heeft de Noorse consumentenbond samen met 20 andere consumentenorganisaties uit 18 Europese landen, waaronder de Nederlandse Consumentenbond, hierover aan de bel getrokken. In Nederland heeft de Kansspelautoriteit in 2019 al aan de producent van het spel Fifa een last onder dwangsom opgelegd voor deze loot boxes. Maar deze uitspraak hield helaas geen stand bij de Raad van State. In België zijn loot boxes in videogames inmiddels verboden.
De CDA-fractie wil dat u een eind maakt aan deze loot boxes. Kinderen en gezinnen moeten hiertegen worden beschermd. Punt. Ik zal hierover een motie indienen.
Mijn tweede vraag is: doen we op dit moment voldoende om kwetsbare kinderen te beschermen op sociale media? Een voorbeeld. Enkele weken geleden werd er op TikTok een naaktfilmpje van een minderjarig meisje gedeeld dat werd gepest. Pas nadat het filmpje duizenden keren was bekeken en er diverse meldingen waren gedaan, verwijderde TikTok het filmpje. De CDA-fractie vindt dit verschrikkelijk, want dit meisje is voor haar leven beschadigd. Waarom staan we dit als samenleving toe? Hoe kunnen we hierop ingrijpen, vraag ik het kabinet?Dat brengt me bij de derde vraag: of we voldoende doen op het punt van technologisch burgerschap. Goed burgerschap betekent dat we niet alleen rechten hebben als burger, maar ook plichten. De focus ligt in het huidige debat op burgerrechten als privacy en toegankelijkheid, maar zouden we ook niet veel meer aandacht moeten besteden aan de plichten die we als burger ook hebben?
De strategische autonomie van Europa staat door de oorlog in Oekraïne weer hoog op de politieke agenda. Ook op het thema digitalisering moet strategische autonomie het uitgangspunt worden. Het is bijvoorbeeld niet aanvaardbaar dat Chinese bedrijven de ICT leveren voor cruciale energie-infrastructuur in Nederland. Daarom de vraag aan de minister van EZK: hoe gaat zij ook in haar digitaliseringsagenda de strategische autonomie van Europa een plek geven?
Mijn laatste vraag gaat over toegankelijkheid. Als het uitgangspunt is dat iedereen mee moet kunnen doen in onze samenleving, dan moeten we er ook voor zorgen dat mensen met een handicap goede toegang hebben tot digitale infrastructuur, zoals mensen met een visuele beperking. Kan het kabinet daar ook een reflectie op geven?