Zorg voor Elkaar IV - AOW
Zorgen voor elkaar moet ook een plek krijgen in de vormgeving van onze sociale zekerheid, ons fiscale stelsel en de opsporing van fraude
Zorg voor elkaar is de titel van het CDA-verkiezingsprogramma. Dat vinden we met z’n allen heel normaal. Maar is dat eigenlijk normaal in Nederland? Nou nee, soms niet. Ons stelsel van belastingen, toeslagen en regels werken het ‘voor elkaar zorgen’ vaak tegen. In deze reeks columns schets ik een aantal situaties waar ons stelsel soms tegen ons werkt. Er lijkt wel een boete op ‘samen zijn’, te staan. Door een aantal situaties te schetsen wil ik laten zien hoe sociale situaties soms economisch tegen ons werken. Deze zijn gebaseerd op brieven, gesprekken en werkbezoeken. De namen zijn fictief.
In Nederland is er een verschil in de AOW wat je ontvangt wanneer je met zijn tweeën bent - of wanneer je alleen bent. De meeste samenwonende Nederlanders die beide ouder zijn dan 66 jaar en 4 maanden ontvangen samen 100% AOW, elk 50%, als ze samen zijn.
Leef je op jezelf dan ontvang je 70% AOW. Het gevolg is dus dat twee alleenstaanden 2 keer 70% samen 140% AOW ontvangen en twee mensen die samenwonen 100% AOW krijgen. Dat geeft ongetwijfeld naast een culturele ook een economische reden om niet samen te gaan wonen.
Dit is ook de reden waarom de Sociale Verzekeringsbank (SVB), de instantie die de AOW uitkeert, kijkt of oudere mensen toch niet stiekem samenwonen. Immers als je opgeeft alleen te wonen ontvang je per individu meer AOW dan samen. En dat kan doorwerken in huur- en zorgtoeslag, maar ook de heffingskortingen. Op zich interessant genoeg om niet helemaal de waarheid te spreken. Vandaar ook dat de SVB een fraudeteam heeft.
De meeste mensen die getrouwd zijn wonen samen. Nu zijn er uitzonderingen op de regel. Zo kun je getrouwd en toch allebei een alleenstaande AOW ontvangen. Bijvoorbeeld omdat één van de partners in een verpleeghuis woont en de ander nog thuis. Omdat je dan feitelijk niet bij elkaar woont, kunnen (hoeft niet) beide partners een alleenstaande AOW ontvangen. Dit omdat er ook twee keer woonkosten moeten worden betaald. Allemaal heel logisch.
Ons recht kent nog een uitzondering. Dat is scheiding van tafel en bed. Voor sommigen mensen is het te zwaar om echt te scheiden. Je bent voor de wet nog getrouwd, maar omdat samenleven niet meer gaat, maar een echtscheiding psychisch te zwaar is, kun je dan scheiden van tafel en bed. Beide ex-partners krijgen een alleenstaande AOW, immers er zijn twee keer woonkosten. De SVB controleert echter wel of je daadwerkelijk gescheiden leeft.
En bij die controle gaat de SVB soms erg ver. Want ondanks dat misschien echt samenleven niet meer gaat, hoeft dat natuurlijk ook niet te betekenen dat je helemaal niets meer met elkaar te maken wil hebben. Zo zijn er mensen die een boete hebben ontvangen omdat beide ex-partners tegelijkertijd de verjaardag van een kleinkind bijwonen. En ook ontving ik een verhaal van iemand die de ex-partner verzorgde, zodat de ex-partner thuis kon blijven wonen. Daardoor waren ze volgens de SVB zo vaak samen dat ze niet voldeden aan de eisen van gescheiden te leven van tafel en bed!
Zolang er zo’n groot verschil is tussen wat iemand alleen ontvangt en samen is het terecht dat kritisch wordt gekeken of mensen die een alleenstaande AOW ontvangen ook echt alleenstaand zijn. Echter uitvoeringsorganisaties moeten ook een menselijkheid tonen. Bij fraude moet er echt sprake zijn dat mensen regels bewust ontduiken om er financieel beter van te worden. Dat is toch echt iets anders dan dat je zorg verleent voor je ex-partner en tijdelijk minder stookkosten hebt. Overigens laten alle sommetjes zien dat wanneer de partner naar een verpleeghuis zou gaan de kosten voor de maatschappij veel hoger zou zijn. De kosten om te wonen in een verpleeghuis komen neer op jaarlijks meer dan een ton. Kosten die voorkomen worden wanneer zorgprofessionals samen met mantelzorgers de verzorging thuis kunnen organiseren. Zorgen voor elkaar moet ook een plek krijgen in de vormgeving van onze sociale zekerheid, ons fiscale stelsel en de opsporing van fraude.