18 mei 2020

Opinie: Diep dement, te weinig beschermd

Dit opiniestuk is gepubliceerd op 18 mei in het Nederlands Dagblad.

Harry van der Molen en André Poortman. CDA-Tweede Kamerlid, resp. projectmedewerker van het wetenschappelijk instituut van het CDA.

De Hoge Raad heeft zich uitgesproken over euthanasie bij personen met gevorderde dementie. Een persoonlijke bevestiging van een wilsverklaring is niet in alle gevallen nodig. Met die uitspraak is een baken verzet. In voorkomende gevallen kunnen anderen over je leven beslissen. Het is nodig in de euthanasiewet dit risico aan banden te leggen.

Leven met dementie, zeker in een vergevorderd stadium, is vaak een zware opgave. Niet alleen voor de persoon zelf, maar zeker ook voor zijn of haar dierbaren. De angst dementie te krijgen is voor sommigen reden om in dat geval niet verder te willen leven. De weg daarvoor is de wilsverklaring geworden. De Hoge Raad bepaalde dat met een dergelijke verklaring er een einde aan je leven kan komen als je ondraaglijk lijdt. Nu is wilsbekwaamheid een ingewikkelde kwestie. Wilsbekwaamheid op het ene terrein hoeft niet automatisch te gelden voor andere gebieden. Een demente patiënt kan wilsbekwaam worden geacht op het punt van de doodswens, terwijl ze niet langer kan besluiten over financiële zaken, om maar wat te noemen. De afweging is complex. Wilsverklaring of niet, straks kunnen anderen dus over jouw leven beslissen?

dilemma’s niet van tafel
De Hoge Raad schetst de procedure waarlangs het inwilligen van het verzoek moet verlopen. Maar daarmee zijn voor de betrokkenen en de arts de dilemma’s en risico’s niet van tafel.
Hoewel euthanasie is ontstaan vanuit het gezichtspunt van de terminale patiënt, rept de wet daar niet over. Ongeneeslijk chronisch zieken, psychiatrische patiënten, ouderen lijdend aan een stapeling van ouderdomsklachten en demente patiënten komen inmiddels ook in aanmerking. Omdat wilsbekwaamheid in het euthanasieverzoek een cruciale rol speelt, lijkt de laatste groep een lastige als het om de afweging gaat. In de Volkskrant betoogden psychologen onlangs dat diep demente personen nog steeds wilsbekwaam kunnen zijn.

alleen achtergebleven
Dat lijden bij dementie uitzichtloos is, behoeft geen uitleg, want de ziekte is ongeneeslijk. Ingewikkelder is de vraag wanneer het lijden ondraaglijk wordt en welke afwegingen daarbij gemaakt worden en door wie. Ook omdat het bij demente personen per dag kan verschillen hoe zij zich voelen. De Hoge Raad zegt nu dat anderen de wilsverklaring en de situatie mogen interpreteren.
Het is voorstelbaar dat je een dergelijk besluit aan je nabestaanden over durft te laten. Maar wat als je alleen bent achtergebleven? Wie laat je dan besluiten over je einde? Wat als de nabestaanden verschillend aankijken tegen het lijden van vader of moeder?

extra bescherming nodig
Voor je het weet, wordt de vraag gesteld: geldt deze ruimte voor interpretatie alleen voor dementerenden of ook voor andere wilsonbekwamen? Wat als je diep dement bent, maar geen wilsverklaring hebt? Hoe humaan is het om je dan wel ondraaglijk te laten lijden?
Hier raken we aan een duidelijke grens die extra bescherming nodig heeft. Vroeg in de komende kabinetsperiode wordt de euthanasiewet opnieuw geëvalueerd. Het CDA was geen voorstander van de wilsverklaring in de wet, maar respecteert de wet zoals deze er nu ligt.
Het is na de uitspraak van de Hoge Raad wel duidelijk dat de wilsverklaring een problematisch onderdeel van de wet is en stevig geëvalueerd zal moeten worden. Met daarbij de vraag of aanpassing nodig is, om rechtsgelijkheid te garanderen en wilsonbekwame ouderen beter te beschermen.
Tot die tijd kunnen we gelukkig terugvallen op de huidige praktijk, waarin artsen zeer terughoudend zijn met het beëindigen van het leven van iemand die zijn of haar wil niet opnieuw kan bevestigen.

op de vingers getikt
Het is des te opmerkelijker dat de Hoge Raad de beroepsgroep ook nog op de vingers leek te tikken omdat ze te terughoudend zou handelen.
Precies die hoge mate van professionele zorgvuldigheid beschermt de arts en de patiënt.
De patiënt is immers kwetsbaar voor het oordeel van anderen. De wet moet juist beschermen wat kwetsbaar is.

Landelijk/​Provinciaal

De twaalf provinciale afdelingen vormen de schakel tussen de gemeentelijke afdelingen en het landelijke bestuur.