Column: 'Wie beschermt ons tegen de goede intenties van de overheid?'

In Bestuursforum, het tijdschrift van de CDA Bestuurdersvereniging, heeft het Wetenschappelijk Instituut een vaste rubriek: Gedachtegoed. In de onlangs verschenen Bestuursforum schrijft Arjen Siegmann over de positie van de mens ten opzichte van de overheid.

Wie beschermt ons tegen de goede intenties van de overheid?
Het voorwerk was gedaan. De vooruitzichten waren prachtig. Het nieuwe sociale beleid van de gemeente Mooiewaard werd op 1 januari van kracht en werd een voorbeeld voor andere gemeenten. Wat dit beleid precies was, is niet makkelijk uit te leggen. Maar dat is bijzaak. De kern is dat het nieuwe beleid een succes gaat worden en nu eindelijk gaat doorpakken op zo’n belangrijk onderwerp.

Een half jaar later. Het eerste enthousiasme is voorbij. Het nieuwe beleid kent kinderziektes en er moet hard gewerkt worden door iedereen om de boel draaiende te houden. Burgers zijn ontevreden en de lokale pers schrijft vernietigende stukken over wachtlijsten en onbehoorlijke bejegening door ambtenaren. “Geef ons nog wat tijd”, zegt het college. Twee jaar later. Een ambtenaar klapt tegen een lokale journalist uit de school. Hij spreekt van ‘totale chaos’ op het gemeentehuis en een onbeheersbare hoeveelheid dossiers van cliënten waar aantoonbaar fouten zijn gemaakt.

Bovenstaand verhaal is verzonnen. Maar het zal veel van onze CDA-raadsleden en -wethouders bekend voor komen. Je begint aan iets met de beste intenties. Het college komt met een voorstel dat brede steun krijgt van de gemeenteraad. Maar aan het einde van de rit blijkt het niet te werken. En dan komt de nabeschouwing. In de analyse blijken er altijd schuldigen te vinden. Een ambtenaar die heeft tegenwerkt, een college dat zijn informatievoorziening niet op orde heeft of een te optimistische inschattingen van een IT-systeem. En we gaan weer over tot de orde van de dag, ouder en wijzer geworden. Maar hebben we wel echt iets geleerd?

Er is een vrij lange traditie van denken over de positie van de mens ten opzichte van de overheid. Een van die tradities gaat over het ‘natuurrecht’. Met die term wordt aangegeven dat we als mensen kunnen oordelen over goed en kwaad. Maar ook dat elk mens waarde heeft, een waarde die de overheid moet beschermen. Mensen mogen niet opzij geschoven worden of ‘gebruikt’ voor de doelen van de overheid. In de vroege tijd werden mensen nog wel eens opgeofferd voor de doelen van de Koning. Er moest oorlog gevoerd worden of onlusten bestreden. De Koning had een goddelijk recht en de mensen moesten daar in mee. Alleen in uiterste omstandigheden - zo vonden sommigen, als de koning een tiran werd, dan mocht het volk in opstand komen.

In onze tijd hoor je hier niet veel meer over. Rechten zijn vastgelegd als mensenrechten, in de Grondwet en in internationale verdragen. Dat is een goede zaak, belangrijk. Maar er is een nieuw probleem ontstaan. Kijkend naar de recente politieke geschiedenis en de problemen die mensen ondervinden met overheidsbeleid valt één ding op: er zijn geen slechte intenties. Er is – tenminste voor zover ik kan nagaan – nooit sprake van kwade opzet. Ik heb niet kunnen lezen dat de overheid bewust mensen heeft willen beschadigen voor haar eigen doelen. Zij lijkt moreel aan de juiste kant te staan. 

De goede intenties buitelen ook over elkaar heen in de communicatie vanuit de regering en Kamerleden. Iedereen wil het goede. Men concurreert met elkaar om zijn of haar idee als beste en als meest aantrekkelijke naar voren te brengen. Maar men vergeet een ding: wie beschermt de mensen tegen de goede intenties van de overheid? Het antwoord hierop, en de vraag waarom goede intenties tot slechte uitkomsten kunnen leiden, is niet eenvoudig. Maar het is wel een van de richtingen waar we als CDA over na moeten denken als we een geloofwaardig verhaal aan de kiezer willen vertellen.

Reageren op dit artikel? [email protected]