Tus­sen­ba­lans 2025

De tijd van Europa’s zorgeloze comfort, vreugdevolle onbezorgdheid, is voorbij. Die woorden sprak Donald Tusk, de premier van Polen, op 5 mei in Wageningen, tijdens de viering van onze 80 jaar vrijheid. Woorden die bij velen binnenkwamen. Want terwijl wij hier herdenken en de vrede vieren, zijn er elders oorlogen, spanningen, dreigingen. De vraag of we volgend jaar weer in vrijheid kunnen samenkomen, is geen ver van mijn bed show meer.

En dan rijst vanzelf de vraag: wat kunnen wij hier in Gelderland doen? Wat kan ik betekenen als statenlid, als één van de 55? Kun je in deze onrustige wereld echt iets betekenen in een provincie?

Het antwoord is verrassend eenvoudig: Ja, dat kan. Juist door te doen wat binnen ons bereik ligt. En daarom zijn wij blij met de tussenbalans, want hier zien we dat terug.

Europa werd gebouwd op het idee dat economische samenwerking leidt tot vrede. “Wij bouwen gemeenschappen, geen staten,” zeiden de oprichters. En ook in Gelderland bouwen we. Niet alleen aan huizen, maar aan leefgemeenschappen – plekken waar mensen thuis zijn, elkaar kennen en fatsoenlijk met elkaar omgaan. Gemeenschappen zijn overal: het gezin, de kerk, of moskee, de sportvereniging, de buren, vriendengroepen, de toneelclub.

Wij zijn trots op het feit dat we als provincie die gemeenschappen ondersteunen waar dat nodig is: Zodat mensen niet alleen ergens wonen, maar er ook kunnen leven. Dat er recreatieve voorzieningen zijn en groen waar mensen kunnen ontspannen.

Met dorpendeals, maar ook wijkendeals voor de grote steden

Met een langjarig investeringsprogramma in snelgroeiende gemeenten en kwetsbare dorpen

En met een eenvoudige subsidie voor gemeenten die ze kunnen inzetten leefbaarheid, cultuur, sport en erfgoed.

En dat doen we niet alleen. We doen het samen met gemeenten, schouder aan schouder. Juist nu zij financieel onder druk staan, is het goed dat we in de tussenbalans kijken hoe we samen door kunnen bouwen aan onze gemeenschappelijke doelen.

Wij zijn blij dat we een aantal verkeersonveilige situaties aanpakken: de west maas en waal weg en de weg tussen Putten en Voorthuizen. We zetten stappen in het verduurzamen van de pontjes. We zijn blij in de investeringen in de Veluwelijn, de spoorlijn tussen Amersfoort en Zwolle.

Waar elders getreuzeld wordt, bouwen wij door Gelderland. En pakken we waar we kunnen als provincie veel zelf op, maar het begint wel te schuren. We kunnen niet alles zelf en hebben het rijk hard nodig. We zien nu echt overal vertragingen ontstaan: bijvoorbeeld ook op rijksinfrastructuur. Als wij hier in Gelderland zo veel huizen bouwen, dan moet het rijk er wel voor zorgen dat onze rijkswegen dat aan kunnen. Concreet voorbeelden is de A50 bij Wijchen, Knooppunt Hoevelaken, de A1/A30 en de oorverdovende stilte rond de doortrekking van de A15.

Ook op het stikstofdossier blijven we niet stilzitten. We zetten stappen in gebiedsprocessen zoals GEUS op de Veluwe, waar inwoners, boeren, natuurorganisaties en overheden sámen werken aan een nieuwe balans. We beschermen wat waardevol is: landschap, natuur, erfgoed. Niet door het op slot te zetten, maar door ruimte te maken voor zorgvuldige keuzes – met oog voor het geheel en de lange termijn. We merken hoe groot de behoefte aan duidelijkheid is. Met het voorbereidingsbesluit voor stikstofgevoelige stroken is een eerste stap gezet.

Maar nu het kabinet gevallen is, vragen wij ons af: welke instrumenten blijven over voor de provincie? Als we beleid maken, willen we dat het houdbaar is – voor jaren, niet maanden. En juist in dat perspectief wachten we op richting vanuit het Rijk.

Op een paar punten gaan we wat minder hard in Gelderland. Wij willen dan ook graag weten hoe het met de agrovisie staat? Het duurt te lang. Er is op landbouwgebied meer aan de hand dan alleen stikstof en wij vinden het dus essentieel dat deze er visie, maar vooral de uitwerking, er nu echt snel komt.

Daarnaast willen wij graag weten hoe het staat met de afspraken met terrein beherende organisaties ervoor?

Duidelijkheid is belangrijk. En daarom wil ik hier toch nog een punt uit de tussenbalans halen die nog meer duidelijkheid verdient. Het Witte Kruis in Babberich. Dit is een voorbeeld waar de gemeente Zevenaar nu echt duidelijkheid verdient. En die is niet in de tekst terug te vinden. Het CDA gaat ervan uit dat deze weg nu eindelijk wordt doorgetrokken. Wij horen dit graag van de gedeputeerde terug.

In Gelderland werken we aan brede welvaart. Niet alleen aan economische groei, maar aan wat mensen écht belangrijk vinden: gezondheid, verbondenheid, schone lucht, veiligheid en een toekomst voor hun kinderen.

Een belangrijke basis daarvoor zijn onze familiebedrijven. Zij zijn diepgeworteld in de regio, dragen bij aan werkgelegenheid, verenigingsleven en zorg voor de omgeving. Waar beursgenoteerde bedrijven sturen op kwartaalcijfers, richten familiebedrijven zich op de volgende generatie. Die lange adem maakt hen onmisbaar voor een leefbare toekomst. Dat vraagt om politieke keuzes die, draagvlak hebben, duidelijkheid bieden en duurzaam zijn voor de lange termijn. Perspectief bieden voor de lange termijn.

Een grote zorg van ondernemers is: de energietransitie stokt. Niet door onwil, maar door overbelasting van het net. Bedrijven wachten, woningen blijven koud. Het Gelderse energienet hangt nauw samen met dat van Utrecht en de Flevopolder. Dat vraagt om samenwerking, met netbeheerders, gemeenten andere provincies én. Het nieuwe Nationaal Expertisecentrum Netcongestie in Arnhem is daarin een belangrijke stap. Maar er is meer nodig, zoals wij gisteren al tijdens het vragenuur hebben aangegeven: zorg dat het Rijk regie pakt. Dat mag niet nog 10 jaar duren.

Defensie vraagt veel aandacht in onze provincie. De Tweede Kamer heeft ingestemd met het verhogen van de NAVO-norm. Dat betekent forse investeringen – ook in Gelderland. Onze provincie kent een lange band met Defensie. De aangekondigde plannen zijn welkom. Tegelijk vraagt het iets van onze inwoners: ruimte, aanpassingen aan infrastructuur, geluidsoverlast en druk op mobiliteit. Wij zijn benieuwd hoe GS nu betrokken wordt en hoe zij ook de zorgen van onze inwoners meenemen. Welke rol ziet het college voor zichzelf bij de afstemming met het Rijk en Defensie?

Daarnaast telt Gelderland veel bedrijven die leveren aan Defensie – vaak hightech, innovatief, dienstbaar aan veiligheid. Kunnen we in beeld brengen hoe groot die sector is, wat zij nodig hebben om hun bijdrage te blijven leveren – of zelfs uit te breiden? Wat ons betreft is dit een kans om de kracht van economie, innovatie en veiligheid in te zetten voor een veiliger Europa én een veerkrachtig Gelderland.

Wat we doen in Gelderland doen we nooit alleen. En daarom zijn wij heel blij met deze tussenbalans. De tussenbalans laat zien hoe sterk we zijn in samenwerking. Met gemeenten, waterschappen, rijk, regio, ondernemers, maatschappelijke organisaties – maar vooral: met inwoners. In dorpendeals, in gebiedsprocessen, in de plannen voor mobiliteit en energie. Zo bouwen we aan vertrouwen. En dat vertrouwen is in deze tijd misschien wel ons kostbaarste bezit.

Dus ja, de wereld is in beroering. En ja, de toekomst voelt onzeker. Maar laten we niet onderschatten wat we hier kunnen doen. Door onze gemeenschappen te versterken. Door verantwoordelijkheid te nemen. Door duidelijkheid en toekomstperspectief te creëren. Door keuzes te maken die mensen en ondernemers echt verder helpen. Dáár ligt onze opdracht – en onze kracht.

Want vrede ontstaat diplomatie, samenwerking, dienstbaarheid, niet door grote woorden. Oorlogen worden niet voorkomen met spierballenretoriek, maar met mensen die bouwen, aan gemeenschappen, aan vertrouwen, aan perspectief.

En dat kunnen wij hier, als Staten van Gelderland.

Niet in ons eentje – maar met elkaar. Zo maken wij het verschil. Niet met grote woorden, maar met daden die zorgen dat mensen in Gelderland goed kunnen wonen, werken, ondernemen en recreëren.

En nog heel lang in vrijheid kunnen leven.

(Deze tekst werd uitgesproken tijdens de behandeling van de tussenbalans op woensdag 2 juli 2025 in Provinciale Staten Gelderland)