Olden­za­lers denk mee over de aan­staan­de ver­koop van aan­de­len in Twen­ce

Twence is een publiek bedrijf, in handen van 15 gemeenten in de regio, dat het restafval van debgemeenten verwerkt en verbrandt. Uit de verbranding wordt duurzame energie gewonnen.

Zo overtuigd als Oldenzaal en nog twee andere gemeenten zijn van de voordelen van de verkoop van Twence, zo vanzelfsprekend vinden de overige twaalf gemeenten in de Twenteregio hun aandeelhouderschap in hun lokale afvalverbrander. Datzelfde geldt voor vele tientallen gemeenten in Noord- en Zuid- Holland, Flevoland, Friesland en Groningen. Ze willen hun afvalcentrale juist niet kwijt, sterker nog Enschede, Hengelo en Losser grijpen juist deze buitenkans aan om hun belang in Twence te vergroten. Ook staan er lokale Duitse gemeenten, zoals Münster, te popelen om aandeelhouder te kunnen worden, maar dat kan vooralsnog niet.

Deze tegenstrijdigheid is opmerkelijk en een teken aan de wand!
Hoe zit die afvalmarkt nu in elkaar? Dat vergt enige uitleg. De afvalverbrandingsmarkt in Nederland bestaat grotendeels uit een 9-tal afvalverbrandingsbedrijven (AVI’s) verspreid over ongeveer 12 locaties.

Van de 9 zijn 4 private bedrijven en 5 publiek, in bezit van samenwerkende gemeenten, zoals Twence. In deze markt bestaat geen optimale concurrentie werking. Bijna de helft van de afvalverbrandingcapaciteit is in handen van twee grote private bedrijven. Een van deze bedrijven is in handen van een groot Chinees conglomeraat die, tot nu toe zonder succes, rechtzaken voert met als doel een verbod op inbesteding van gemeenten bij hun eigen lokale AVI. Om te grote macht van deze bedrijven te voorkomen heeft de Nederlandse mededingingsautoriteit in het verleden de verkoop van de publieke Amsterdamse afvalverbrander aan dit Chinese bedrijf verboden. Een belangrijk aspect van afvalverwerking is ook het vervoer van het afval naar de AVI. Vanuit duurzaamheid en kosten van vervoer wil je dat het afvalverwerkingsbedrijf dicht bij zit. Daarmee heeft een lokale afvalverbrander als het ware een soort van lokale monopolie en dat alleen al is naar onze mening een hele goede reden, waarom je dat niet zou moeten privatiseren. Bij onvoldoende marktwerking is privatisering in algemene zin vaak geen gelukkige keuze. In Oldenzaal verzorgt Twentemilieu het vervoer van afval en dit is ook een samenwerkingsverband van Twentse gemeenten.

Het beleid, Van Afval Naar Grondstof (VANG), van de Nederlandse overheid is erop gericht om zoveel mogelijk grondsto en terug te winnen uit afval en dus de hoeveelheid afval die verbrand wordt te verminderen. Om een negatieve prikkel voor hergebruik en recycling te voorkomen mocht de huidige capaciteit van afvalverbranding de afgelopen jaren niet meer worden uitgebreid. De capaciteit in Nederland is daarmee dus schaars en beperkt en daardoor op dit moment van grote waarde, echter wanneer het verbrandbare afval vermindert kan er ook overcapaciteit ontstaan die niet meer kan worden benut. In de aanloop naar een circulaire economie zal echter nog decennia behoefte zijn aan verbrandingscapaciteit om stromen te verbranden die (nog) niet kunnen worden gerecycled. Ook bij recyclingprocessen ontstaan residuen en voor sommige reststromen is recycling (nog) niet opportuun vanwege de hoge kosten of omdat de stand van de techniek het nog niet toelaat. Verbranding met terugwinning van energie is dan een betere verwerkingsroute dan storten of verbranden zonder energieterugwinning.

Verbrandingsinstallaties in Nederland hebben door hun hoge energie e iciëntie allemaal de Europese R1-status1 . Iets meer dan de helft van de energie opgewekt door AVI’s wordt beschouwd als hernieuwbaar. In 2014 was dat ca. 17% van de totale hernieuwbare energie in Nederland. Inmiddels is er veel meer zon en wind energie bijgekomen, maar vanuit klimaatperspectief is benutting van de restcapaciteit voor verbranding van restafval uit het buitenland nuttig. Momenteel is in veel Europese landen storten of verbranden zonder energieterugwinning namelijk nog de standaard. Verbranding van buitenlands restafval met energieterugwinning heeft dan voorkeur vanwege vermeden stortgasemissies in het land van herkomst en vervanging van fossiele brandstof in Nederland. Onderzoeken tonen aan dat de extra uitstoot van broeikasgassen door transport van afval ruimschoots wordt gecompenseerd door minder uitstoot van broeikasgassen door verbranding in een energie-e iciënte AVI dan als het afval zou worden gestort of worden verbrand in een AVI die niet of nauwelijks energie produceert. De R1-status houdt in dat een AVI voldoende energie-e iciënt is volgens de voorwaarde van de Kaderrichtlijn afvalsto en om een installatie van nuttige toepassing te zijn.

In Nederland wordt op de meeste plaatsen afval bij de bron gescheiden in glas, papier, FTE, verpakkingen en restafval, waarbij het restafval wordt verbrand.

Daarnaast bestaat nascheiding van rest en verpakkingsafval, waarbij zoveel mogelijk herbruikbaar afval wordt gefilterd en verwerkt tot herbruikbare grondsto en.Het restant dat daarna nog overblijft wordt verbrand.
Omdat ondertussen de nascheidingsmachines steeds beter zijn, wordt bij nascheiding een wat hoger percentage bruikbare grondsto en teruggewonnen, dan bij enkel bronscheiding. Nascheiding is echter nog een stuk duurder en de investering daarin levert minder rendement op. Dat is de reden waarom Twence met instemming van de meerderheid van de aandeelhoudende gemeenten daar (nog) niet voor heeft gekozen. Twence heeft de afgelopen jaren vanuit strategisch oogpunt met name geïnvesteerd in duurzaamheidsactiviteiten, zoals optimale omzetting naar van afvalverbranding naar duurzame energie, biovergisting van mestoverschot, CO2 afvang van afvalverbanding, zonnevelden etc.

De enige regio in Nederland waar in brede zin nascheiding plaatsvindt is in Friesland, waar een bedrijf van zo’n 30 samenwerkende gemeenten in Friesland, Groningen en de kop van Noordland eigenaar van zijn. Ook hebben de twee grote private afvalverbrandingsbedrijven geïnvesteerd in nascheiding, te weten Attero in Wijster (bij Emmen) en AVR in Rotterdam

Het meest ideale is een combinatie van scheiden bij de bron, vervolgens het verpakkings en restafval door nascheidingsinstallaties te halen en daarna pas het residu te verbranden. Het CDA Hart voor Oldenzaal pleit ervoor dat de 15 gemeentelijke aandeelhouders samen blijven werken in de vorm van Twence om te komen tot een lange termijn strategie van investeringen in die richting. De overheid, de techniek en de wens van de samenleving beweegt in die richting, en de gezamenlijke gemeenten zijn daarin aan zet om samen met Twence te kijken welk moment het beste is om ook die stap te zetten. Dat is een kwestie van tijd.

Het CDA doet hierbij een uitdrukkelijke oproep aan de bewoners van Oldenzaal om op te letten op de beslissing waar het college van B&W en de gemeenteraad nu voor staan. Op 16 december moet de raad stemmen over een voorstel van het College van B&W voor verkoop van het belang in Twence per 31 december 2024. Ongeveer 10 jaar geleden is er vanuit de gemeenteraad van Oldenzaal een opdracht gegeven om de aandelen van Twence te verkopen. Het was destijds een voltallige beslissing van de Raad, inclusief die van het CDA. Inmiddels is het CDA middels deze hartenkreet teruggekomen op die beslissing. De beslissing van toen is naar de huidige inzichten achterhaald. Wij pleiten nadrukkelijk tegen verkoop.

Destijds lagen er een aantal overwegingen aan ten grondslag.

• Verbranding van afval kon inmiddels ook aan de private markt worden overgelaten
• Twence verbrandt ook afval vanuit het buitenland en dat is een commerciële activiteit die niet bij de overheid hoort
• Twence begon vanuit strategisch oogpunt ook duurzaamheidsinvesteringen te doen naast de verbranding van afval en daar was de raad op tegen
• Oldenzaal was tegen verplichte inbesteding bij Twence omdat Twence te hoge tarieven aan de aandeelhoudende gemeenten in rekening bracht
• Oldenzaal zou nascheiding moeten doen in plaats van bronscheiding en Twence investeert nog steeds niet in nascheiding
• Het risico dat de waarde van Twence weer minder wordt omdat het overheidsbeleid erop is gericht om de hoeveelheid afval dat wordt verbrand te verminderen

Waarom vindt het CDA nu dat het voor Oldenzaal uitermate onverstandig om de aandelen in Twence te verkopen? Hiervoor hebben we de volgende overwegingen en argumenten:

1. Nutsvoorziening: Afvalverbranding is in feite een nutsvoorziening die thuishoort bij de overheid. Verwerken van afval dient een publiek belang en dat houden we liever dicht bij de gemeente.
2. Beperkte marktwerking: De markt voor afvalverbranding kent geen optimale marktwerking.
3. Geen privatisering: Bij verkoop van de aandelen bereikt Oldenzaal ook niet het oorspronkelijke principiële doel dat het bedrijf Twence verkocht zou moeten worden aan een marktpartij.
4. Invloed en controle: Als aandeelhouder heeft Oldenzaal invloed op de besluitvorming binnen Twence. Door de aandelen te verkopen, verliest de gemeente deze invloed, wat kan leiden tot beslissingen die niet in het belang van Oldenzaal zijn.
5. Kostenstijging vervoer: Het staat Oldenzaal daarna wel vrij om het afval elders heen te brengen, maar omdat er lokaal verder geen alternatief is zullen de kosten van het vervoer aanzienlijk stijgen als het elders in het land wordt verwerkt. Nu wordt het opgehaalde afval rechtstreeks naar Twence gebracht. Als het naar Emmen of Rotterdam moet, dan komen daar extra kosten van overslag/opslag bij, extra handling, en veelvoudige kosten van vervoer. Waar Oldenzaal nu nog een gemeente is die bovenin staat als het gaat om de laagste lasten voor de inwoners, zal dat straks niet meer zo zijn als het afval niet meer direct naar Twence zou gaan. (een rekensommetje met een inschatting daarvan is in een bijlage achteraan toegevoegd)
6. Niet duurzaam: Vanuit duurzaamheidsgedachte is het niet te verantwoorden dat het afval gezien de beperkte alternatieve mogelijkheden helemaal naar de andere kant van het land wordt vervoerd nog los van de verhoogde afvalkosten die voor rekening van de burger zullen komen
7. Langetermijninvestering: Aandelen in Twence vertegenwoordigen een waardevolle langetermijninvestering. Het te verbranden afval is stabiel. Waar het huiselijk afval dient te verminderen, wordt dit gecompenseerd doordat het afval vanuit het bedrijfsleven nog groeit en door een toenemende aanscherping van milieuregels in Europe zullen landen waar niet zulke hoogwaardige verbrandingsinstallaties staan in de komende tientallen jaren juist meer aangewezen zijn op landen, zoals Nederland, met hoogwaardige verbrandingsovens. Door deze aandelen te behouden, kan Oldenzaal blijven profiteren van toekomstige winsten en dividenden.
8. Risico beperkt: De waarde van de aandelen Twence staat voor nul euro op de balans van de gemeente. Er is geen risico van een eventuele afwaardering in waarde, mocht Twence aan marktwaarde verliezen in de verre toekomst.
9. Duurzaamheid en milieu: Twence speelt een belangrijke rol in de duurzame afvalverwerking en energieproductie in de regio. Door de aandelen te behouden, kan Oldenzaal bijdragen aan en profiteren van de duurzame initiatieven van Twence.
10. Duurzaamheidstoerekening: De CO2 reductie die wordt gerealiseerd door Twence wordt evenredig met het aandelenbezit toegerekend aan Oldenzaal, waarmee een groot deel (8TJ in 2023) van de duurzaamheidsopgave van Oldenzaal wordt verantwoord. Bij verkoop van de aandelen verliest Oldenzaal dit voordeel en daarvoor is geen alternatief, los van wat het de gemeenschap zal kosten om dit met alternatieve maatregelen te moeten compenseren.
11. Financiële stabiliteit: Het verkopen van aandelen levert op korte termijn een incidenteel financiële voordeel op van EUR 8,3 miljoen. Hiervan wordt dan EUR 2,3 miljoen gereserveerd vanwege het risico en de vrees dat de tarieven en vervoerskosten zullen stijgen als het afval in de markt moet worden uitbesteed. De overgebleven EUR 6 miljoen is incidenteel geld, dat wordt uitgegeven aan incidentele zaken, maar op lange termijn betekent het een structureel verlies van een stabiele inkomstenbron van gemiddeld EUR 360,000 per jaar aan dividend dat over de afgelopen 5 jaar is ontvangen. Dit is nadelig voor de financiële gezondheid van de gemeente. Dit gat is niet zomaar ingevuld, zonder verhoging van de lasten voor de burger. Dit dividend is namelijk nooit in mindering gebracht op de lokale afvalbelasting die de burger jaarlijks moet betalen.
12. Veel te lage verkoopprijs: Aangezien Twence in z’n geheel niet aan een marktpartij wordt verkocht kunnen we niet weten wat een markt partij over zou hebben om Twence te mogen kopen. De waarde die nu aan Twence is toegekend ter vaststelling van de prijs van de aandelen is gelijk aan de eigen vermogenspositie per einde 2023.In totaal EUR 167 miljoen. Dit betekent een prijs van EUR 197,15 per aandeel. Dit is afgerond slechts ongeveer 3 keer de gemiddelde EBITDA van de afgelopen tien jaar. Omdat de aandelen slechts aan andere gemeenten kan worden verkocht en slechts een klein deel van die aandelen nu wordt verkocht licht de waarde is er een behoorlijke afslag op die waarde. Als het bedrijf Twence in z’n geheel aan een marktpartij zou kunnen worden verkocht ligt de waarde normaal gesproken minstens tussen de 5 tot 10 keer EBITDA. De gemeente Oldenzaal doet zichzelf naar onze mening enorm tekort met deze verkoop.
13. Twence koopt eigen aandelen in: Om deze verkoop van aandelen mogelijk te maken is bedongen dat Twence eigen aandelen inkoopt. Dat doet Twence omdat het graag in de toekomst nog meer gemeenten betrekt in een aandeelhouderschap en die uitbreiding ligt bijvoorbeeld richting Salland of Duitse gemeenten. Recentelijk heeft Twence namelijk ook een grote order voor 5 jaar gerealiseerd om het afval van gemeenten in WestOverijssel en Gelderland te verbranden. Die order is voor een scherpe marktprijs binnengehaald, maar een toekomstige nog bredere samenwerking zoals in het noorden van Nederland bij Omrin zou voor Overijssel naar onze mening ook heel goed zijn.
14. Profiteren van gedane investeringen: Twence heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in duurzaamheidsmaatregelen en mogelijkheden om energie op te wekken en daar gaat met de verkoop van aandelen nu niet van worden geprofiteerd. Denk aan de mogelijkheden van mestverwaarding, biobrandstof LBG, innovaties in CO2 afvang, warmtenet, waarbij nog extra wordt geprofiteerd bij stijging van energieprijzen.
15. Strategische positie: Het behouden van aandelen in Twence kan strategisch voordelig zijn voor Oldenzaal, vooral in een tijd waarin duurzaamheid en circulaire economie steeds belangrijker worden. Door verbonden te blijven binnen Twence kan worden gepleit om Twence naar de toekomst toe te bewegen richting de combinatie van bron- en nascheiding, zodat lokaal de optimale situatie voor de regio kan worden bereikt.

Wat zijn dan belangrijke argumenten waarom Oldenzaal de aandelen zou moeten verkopen:

1. Financiële voordelen: De verkoop van aandelen levert een eenmalige som geld op, die de gemeente kan gebruiken voor andere investeringen die anders wellicht niet van de grond komen, zoals een investering van 16 miljoen in een verbetering van het stadhuis of om schulden af te lossen. De gemiddelde rente die Oldenzaal de afgelopen jaren voor schuld heeft moeten betalen was rond de 1%. Nu ligt die rente wat hoger, maar is inmiddels weer dalende. Dus dit levert beperkte voordelen op en het stopt wanneer dat incidentele geld is uitgegeven.
2. Nascheiding van afval: De gemeente kan het afval naar Friesland, Emmen of Rotterdam sturen om op die manier (sneller dan via Twence) vanaf 2027 nascheiding van Oldenzaals afval te bereiken. Dat gaat dan echter wel gepaard met een aanzienlijke extra last voor de burger van Oldenzaal. En duurzamer is dat niet, vanwege de extra uitstoot van het langere vervoer van het afval.
3. Afvalverbrandingsprijs Twence kan lager: In meerderheid van stemmen bepalen de aandeelhoudende gemeenten zelf met welke prijs ze akkoord gaan. De prijs per ton restafval is marktconform met EUR 78, maar niet de laagste. Ter vergelijk: de aangesloten gemeenten binnen OMRIN in Friesland betaalden in 2023 EUR 72 en in 2022 EUR 80. De huidige prijs die Oldenzaal betaalt voor het verwerken van het afval is voor 5 jaar vastgezet, zonder inflatie correctie. Ook kan de prijs tussentijds omlaag worden aangepast als de marktprijs daartoe aanleiding geeft en de meerderheid van de gemeenten dat wensen. Daarmee betaalt Oldenzaal zeker over de komende 5 jaar bekeken een redelijke prijs, waarop weinig valt te behalen als het elders zou kunnen worden uitbesteedt.
4. Veranderende marktomstandigheden: De afvalverwerkingsmarkt kan veranderen, en het kan voordelig zijn om nu te verkopen voordat de waarde van de aandelen mogelijk daalt. Tien jaar geleden was die angst er ook al en kijkend naar de uitstekende winstgevendheid en groei die Twence sinds die tijd heeft bereikt is het goed geweest dat Twence niet eerder verkocht is. Datzelfde verwachten wij voor de nabije toekomst. De verbrandingscapaciteit in Nederland wordt niet meer uitgebreid, niet alle afval kan worden gerecycled en in vergelijking met omliggende landen heeft Nederland veel duurzamere verbrandingsfaciliteiten, die een enorme investering vergen. Daarmee levert Nederland mede door verbranding van buitenlands afval een bijdrage aan een duurzame samenleving.
5. Beperkte invloed: Omdat de gemeente Oldenzaal slechts een klein percentage van de aandelen bezit, is de invloed op de besluitvorming binnen Twence beperkt.

Als CDA Oldenzaal vinden we het heel belangrijk dat Oldenzaal deze factoren zorgvuldig afweegt voordat ze een definitieve beslissing neemt over de verkoop van hun aandelen. Wij doen deze noodoproep omdat er op dit moment een overweldigende meerderheid in de gemeenteraad is om de aandelen van de hand te doen, en we roepen de achterban van de partijen op om daar nog eens goed over van gedachten te wisselen met hun raadsleden.

In het licht van de huidige marktgegevens en de strategische voordelen van het behoud van de aandelen in Twence, is het voor het CDA Hart voor Oldenzaal duidelijk dat de gemeente Oldenzaal, ondanks alle inspanningen die er zijn gedaan in die richting, dit waardevolle belang niet moet verkopen. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Het behoud van de aandelen biedt niet alleen financiële voordelen, maar versterkt ook de positie van Oldenzaal als een duurzame en betrokken gemeente. Laten we samen pleiten voor een toekomst waarin we onze lokale middelen optimaal benutten en bijdragen aan een groenere wereld.