Ver­kie­zin­gen, demo­cra­tie en ver­ant­woor­de­lijk­heid

De Najaarsnota 2025 en de Begroting 2026 staan dan ook vol met goede nieuwe plannen, en ook met de financiële uitwerking van de onderwerpen die we in de Voorjaarsnota 2025 hebben gedefinieerd.

Zeeland staat voor grote uitdagingen. Dat is de reden dat we Zeeland 2050 oppakken: een toekomstperspectief. Zeeland mag uitblinken op het gebied van energie, maritiem, voedsel, en ja, voor de veiligheid van ons allen zullen we Defensie mogelijkheden moeten geven om paraat en getraind te zijn. Dat gaat niet vanzelf.

In Zeeland wil het CDA uitvoering geven aan onze opdracht voor genoeg en goede woningen voor iedere doelgroep, voor een goede, toekomstbestendige landbouw, voor een haalbaar en uitvoerbaar stikstofplan voor natuurherstel, voor koplopermaatregelen, voor een sterke cultuursector en een veilig en fijn leefklimaat, en zeker als heel belangrijke punten: voor een sterke industrie en voor jong ondernemerschap.

Allereerst: Wonen

We blijven onverminderd aandacht vragen voor het bouwen van huizen: voor jonge en oude mensen, voor mensen die in hun dorp willen blijven wonen en voor mensen die naar Zeeland willen komen.

We hebben al diverse moties daartoe ingediend die in PS zijn aangenomen: versnel de productie, overleg met gemeenten dat ze niet als een zieke kip op hun grondpositie zitten te broeden, zorg dat aannemers/ontwikkelaars in positie komen om daadwerkelijk aan de slag te gaan, bouw een straatje erbij, een wijkje erbij. En wat ons betreft dus allemaal ter versterking van de bestaande dorpsstructuur. Dus geen aparte, nieuwe stad. Bouw ook Tiny Houses en combineer die bijvoorbeeld met nieuwe natuur.

We hebben vanuit gesprekken met de sector diverse aanbevelingen:
• Zorg voor meer samenspraak tussen provincie en gemeenten.
• De provincie kan met de nieuwe wet Versterking regie volkshuisvesting meer sturend optreden. Nu worden plannen op basis van onduidelijke criteria door gemeenten tegengehouden. Of men noemt het “te weinig capaciteit”. Gedeputeerde, doe daar iets aan.
• Verder is het belangrijk om de diversiteit in de plannen te stimuleren. Meer aanbod leidt tot meer keuze. Daardoor lopen plannen beter.
• En het is belangrijk om vooraf duidelijkheid te geven over de verdeling sociaal, betaalbaar en vrije verkoop.
• De Omgevingsverordening Zeeland gaat gewijzigd worden, op diverse vlakken, zoals de rood-voor-roodregeling. Dat pakt niet altijd goed uit. We komen hierop terug als de wijziging van de omgevingsverordening wordt behandeld door PS.

Gedeputeerde, we horen graag hoe u die regie gaat pakken, ook naar aanleiding van onze eerder aangenomen motie Versnellen door verbinden. En overigens, alle lof voor Dick. Deze gedeputeerde trekt inderdaad hard aan het dossier. Dat is ook nodig, want het is taai en weerbarstig.

Zeeuwse industrie

De CDA-fractie is al langere tijd bezorgd over de concurrentiekracht van de industrie in onze provincie en de mogelijkheden voor hen om hier verder te verduurzamen. Vorig jaar dienden we daarom de motie Stimuleren verduurzaming & concurrentiekracht (energie-intensieve) industrie in. Het afgelopen jaar is hiervoor ook op nationaal en EU-niveau het nodige gedaan: van de Clean Industrial Deal tot het opschorten (tot 2030) van de nationale CO₂-heffing. Er is echter meer nodig, juist om te komen tot concrete resultaten en definitieve investeringsbeslissingen bij bedrijven. Daarvoor is de maatwerkaanpak – waar bedrijven en overheden met elkaar aan tafel zitten – cruciaal. Sinds de Kamerbrief van de minister over de Voortgang Maatwerkafspraken Verduurzaming Industrie is er mist ontstaan over het vervolg van de maatwerkaanpak, zeker ook voor Zeeuwse bedrijven. Met het goed functionerende samenwerkingsplatform Smart Delta Resources kunnen we vanuit Zeeland het Rijk de helpende hand toereiken om de maatwerkaanpak voort te zetten.
Daarvoor dienen we de motie Voortzetten maatwerkaanpak industrie in.

Naast de grote vestigingen van multinationals hebben we in Zeeland veel MKB; vaak gaat het daarbij om familiebedrijven. Heel mooi is daarom dat in de Najaarsnota het Transitiefonds Zeeland (€ 14,3 miljoen) is opgenomen, dat wordt ondergebracht bij Impuls Zeeland. Dit revolverend fonds zal projecten financieren op het gebied van energie- en grondstoffentransitie voor het Zeeuwse MKB. Dat hebben we in een motie (uit november 2022) eerder gevraagd. Soms duurt het even, maar dan heb je ook wat. In de Najaarsnota alloceren we de 20% vrij besteedbare middelen vanuit het ZEH-dividend en de Zeeuwse gemeenten dragen gezamenlijk € 5 miljoen bij: complimenten voor het College dat het Transitiefonds zo een vliegende start kan maken!

Verder wil het CDA het College verzoeken om jonge ondernemers nog beter te gaan helpen. Dockwize doet al heel goed werk in het verbinden en kansen geven, maar heeft nog meer steun nodig voor versterking van met name jong ondernemerschap.

Er zijn twee belangrijke regionale kansen:
• Intensiveer de begeleiding van young professionals. De jonge ondernemers hebben specifieke behoeften. Waar ervaren ondernemers die een nieuwe startup oprichten vaak al een financiële basis hebben, hebben de jonge ondernemers dat niet. Dockwize merkt dat de ondersteuning die er nu is voor jonge ondernemers ontoereikend is. De begeleiding vanuit de kennisinstellingen is gericht op leeruitkomsten en niet op begeleiding bij écht ondernemen. Een nieuw programma kan daarin uitkomst bieden, mogelijk met een beginnersvergoeding zodat jonge ondernemers zich helemaal kunnen richten op het starten van hun bedrijfje.
• Geef ze meer netwerk, kracht en ondersteuning om van startup naar scale-up te groeien. Het netwerk en de steun betreffen de onderlinge verbondenheid van jonge mensen, maar evenzeer de begeleiding en steun van ervaren professionals. Een mentorennetwerk kan dit faciliteren. Daarmee wordt een bedrijf meer toekomstbestendig.

Ziet de gedeputeerde mogelijkheden om deze regionale kansen samen met Dockwize te gaan benutten?

Landelijk gebied, stikstof en zoet water

We merken dat de afgelopen jaren vooruitgang is geboekt in het landelijk gebied. Zo zien we mooie initiatieven in Grenspark Groot Saeftinge, bijvoorbeeld met het gebruiken van de regionale organische reststromen door ze op bedrijfsniveau te composteren. We zouden graag zien dat dit soort initiatieven sneller doorgroeien naar provinciale regelingen, sneller dan er nu gebeurt. Nu blijft het helaas vooral lokaal, in een aantal proefgebieden.
We horen graag van de gedeputeerde wanneer we dit mogen verwachten.

We zien in de Begroting (blz. 37) een aantal, naar het lijkt, willekeurig bepaalde doelindicatoren voor volhoudbare landbouw.
Voorzitter, is het niet een goed idee om de bestaande Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw en Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij aan te houden als het gaat om volhoudbare landbouw? En als het mogelijk is ook graag een doelindicator stikstof en PAS-melders.
We horen graag hoe de gedeputeerde hierover denkt.

Ondanks de goede inzet van de gedeputeerde en de ambtenaren, en de projecten die wel goed lopen, merken we dat er minder vooruitgang zit op het gebied van stikstof. Zowel de landbouw, industrie als woningbouw hebben hier veel last van.
Voorzitter, het heeft wel erg lang geduurd voordat er een onderbouwd plan van de gedeputeerde is hoe we per direct aan de slag gaan. En de vraag is: is het voldoende?

Zo lezen we groot in de kranten dat we geld hebben om 5 tot 10 extra veehouders uit te kopen (€ 6,8 miljoen). Maar dat is helemaal niet de wens van PS, kijk maar naar onze eerder vastgestelde wensen en bedenkingen. We moeten het geld dat er is doelmatig besteden, met de grootste stikstofwinst. Er zijn nog zoveel andere instrumenten en innovaties die ingezet zouden kunnen worden. Het CDA vindt dat het geld dat voor uitkoop is bestemd, veel beter naar innovatie moet gaan. Of dat de provincie bij het Rijk geld moet aanvragen voor innovatie, niet voor uitkoop.

Innovatie, kennisontwikkeling en samenwerking met Vlaanderen: dat zijn voor ons de speerpunten.
We kunnen het niet hard genoeg zeggen: alleen door innovatie kun je stikstof gaan reduceren.
We weten dat de gedeputeerde daar zeker van op de hoogte is: ga in Zeeland dan aan de slag om ruimte te maken en perspectief te bieden.

Vandaar onze motie Leveren op stikstof: concretisering managementmaatregelen.
In deze motie vragen wij het College om zo snel mogelijk met concrete stappen te komen om echte stikstofwinst te boeken, zodat de boeren weer kunnen boeren en de industrie kan verduurzamen.

We dienen ook de motie Zeeuws bodemprogramma in.
We zouden het bijna een Strategisch Plan Bodem Gezondheid noemen. Een gezonde bodem is zeer essentieel, denk aan zoetwaterbeschikbaarheid, een goede gewasrotatie met de teelt van eiwitgewassen, boerderijcompostering en de implementatie van de Biodiversiteitsmonitor. Het Deltaplan Zoet Water en Zeeuws Bodemprogramma hebben een onlosmakelijke koppeling. Ze versterken elkaar.

Zoet water heeft dan ook onze permanente aandacht. Het is niet voor niets dat we al in 2017 de eerste motie Zeeuws Deltaplan Zoet Water hebben ingediend, en vervolgens in 2019 en 2021 (amendement) opnieuw en met specifieke, gerichte doelen. Alle breed gedragen door Provinciale Staten.

Het CDA hecht er sterk aan om het Deltaplan Zoet Water te herijken. Het plan loopt van 2021 tot en met 2027. Dus benut het jaar 2026 voor een herijking. We zouden het derde kwartaal van dit jaar een eerste voorstel krijgen van het proces, maar dat is nog niet gebeurd. Er is zoveel bijgekomen, dat we echt een herijking van de strategische visie nodig hebben met drie snelheden: korte termijn (5 jaar), middellang (10 jaar) en lange termijn (meer dan 15/20 jaar). Vooral voor de korte termijnplannen is de absolute voorwaarde dat ze haalbaar zijn. Haalbaar, snel, realistisch, uitvoerbaar en probleemoplossend. Doe dat in OZO-verband, kijk naar “Wij Water”, het project in Vlaanderen, betrek ook ZLTO en de Rusthoeve hierin. En het zou goed zijn als we hiervoor Europese subsidies zouden kunnen krijgen.

En dan nog een compliment voor het College: Zeeland is namelijk koploper in agrarisch natuurbeheer. De gebiedsaanvraag voor 2026 is door Zeeland (in samenwerking met Poldernatuur) al ingediend en andere provincies moeten daar zelfs nog mee beginnen. Dankzij de koplopersmaatregelen en extra geld vanuit Den Haag en Brussel komt er in Zeeland een verdubbeling van het agrarisch natuurbeheer!

Sport, cultuur en leefbaarheid

Dank voor de brief over de cultuurgelden. Het is voor het Industrieel Museum van groot belang dat ze verder kunnen. Het is een geweldig museum dat de industriële ontwikkeling van Zeeland laat zien: fantastisch voor kinderen en ouders. En ook de basismusea moeten niet in een ravijn vallen als ze 12,5% gekort worden.

Eenzaamheid tegengaan blijft voor ons een enorm belangrijk onderwerp. Het leefbaarheidsfonds kan daarin betekenisvolle kansen opleveren. We vragen de gedeputeerde dit heel sterk onder de aandacht te brengen. We pleiten ervoor om heel gericht vanuit het leefbaarheidsfonds projecten te ondersteunen die zich richten op het bestrijden van eenzaamheid. Graag horen we van de gedeputeerde of deze wens van het CDA gehonoreerd kan worden.

Investeren in de toekomst

We zijn blij dat de Provincie Zeeland inmiddels is aangesloten bij de AI Coalitie Nederland waartoe we vorig jaar per motie opriepen en zien uit naar een Zeeuwse AI-hub. Goed dat Impuls Zeeland binnen het Europese programma Digital Innovation Hub reeds werkt aan de digitale transitie van het Zeeuwse bedrijfsleven. Hiermee wordt geïnvesteerd in de toekomst!

Voor een gezonde toekomst van ons bedrijfsleven zal ook gewerkt moeten worden aan minder regeldruk en bureaucratie, denk aan efficiëntere verantwoording en rapportages. Elk werkbezoek weer – ongeacht welke sector we bezoeken – wordt dit als een van de eerste punten genoemd, overigens ook door maatschappelijke organisaties. Veel van die regelgeving en rapportageverplichtingen komen vanuit de EU en het Rijk. Deze overheden hebben de ambitie om dit nu écht aan te gaan pakken. Zo wil het kabinet voor de zomer van 2026 vijfhonderd regels schrappen of de druk ervan verminderen. Ziet het College mogelijkheden om hier vanuit Zeeland aan bij te dragen, bijvoorbeeld samen met VNO-NCW Zeeland?

Het CDA vindt dat het daarnaast belangrijk is om als provinciale overheid kritisch naar onszelf te kijken: hoe kunnen wij bijvoorbeeld bij subsidieverantwoordingen, het aanvragen van vergunningen en aanbestedingen zorgen dat we efficiënter en effectiever te werk gaan? Is het College bereid hiernaar te kijken?

Infrastructuur en veiligheid

Voorzitter, u weet dat de fietsveiligheid al jaren een groot aandachtspunt van het CDA is, zowel wat betreft de aanleg, het onderhoud als de verbreding van fietspaden. Mooi dat er in de Najaarsnota geld voor een doorfietsroute is opgenomen (Sluiskil–Terneuzen–DOW), aansluitend op het Vlaamse fietsroutenet. Fietsveiligheid op rotondes blijft een groot aandachtspunt. We vragen hoe de gedeputeerde hier aandacht aan gaat schenken.

Een punt dat onlangs klemmend in onze aandacht kwam, was de sociale fietsveiligheid. Voor diverse groepen zijn donkere, onverlichte fietspaden, tunneltjes en andere sociaal onveilige plekken heel beklemmend.
Daarom dienen we de motie Fietsveiligheid in de nacht in.

Het CDA hecht groot belang aan een duurzaam bereikbaar Zeeland en dus ook aan een goed OV. De uitrol van de Regionale Mobiliteitsstrategie (RMS), met zijn fijnmazige OV, lijkt goed uit te pakken op Noord-Beveland en Schouwen-Duiveland en is dus veelbelovend voor de rest van Zeeland!

De verdere bereikbaarheid binnen en van en naar Zeeland staat echter onder druk door toenemend verkeer maar ook door (achterstallig) hoognodig onderhoud en vervanging van kunstwerken. We weten dat er grote onderhoudswerken aankomen de komende tijd: de Westerscheldetunnel, de Vlaketunnel, de Zeelandbrug. En er zijn er meer.
We vragen de gedeputeerde daarom om bereikbaarheidsplannen te maken als cruciale infrastructuur langdurig buiten gebruik is.
We vragen de gedeputeerde tevens om erop toe te zien dat de werkzaamheden voor reparatie of onderhoud niet te veel samenvallen.

Van groot belang is dat werkzaamheden aan onze infrastructuur goed worden afgestemd en de bereikbaarheid van en binnen Zeeland geborgd blijft.
In het kader van het verbeteren van de bereikbaarheid mogen we de Deltaweg uiteraard niet onbenoemd laten, maar daarover zullen we het de komende weken nog uitgebreid met elkaar gaan hebben.

Tot slot

We hebben een ambitievolle begroting, we hebben voldoende middelen om die ook uit te voeren. Daar wensen we het College veel sterkte en – zoals onze Vlaamse buren zeggen – een “goede goesting” in toe, in de hoop dat Zeeland een lichtend voorbeeld mag zijn voor Den Haag: besluitvaardig en in goede harmonie.