Alleen maar fat­soen, nor­men en waar­den?

‘Ik heb even overwogen’, zei CDA-leider Henri Bontenbal met een flinke knipoog in het tv-programma De Oranjezomer (13-08-2025), ‘om tot de verkiezingen nergens meer te komen.’ ‘Ik ben nu een maand niet op tv geweest en de peilingen gaan steeds beter’, grijnst de CDA-leider.

Zelfspot is de Rotterdamse CDA-leider niet vreemd en humor is vaak een goede verdedigingslinie. Dat kwam Bontenbal woensdag van pas, want hij werd in De Oranjezomer stevig in het defensief gedrukt. Met name door Jack van Gelder, de voormalig sportcommentator die bij de laatste verkiezingen op de PVV stemde. Het grootste gedeelte van Van Gelders ‘vragen’ kwam eerder voort uit de onderbuik dan uit de hersenschors, maar het centrale punt van zijn vragenvuur was interessant. Wat vindt Henri Bontenbal nu eigenlijk concreet? Waar stáát hij voor?

Een legitieme vraag, want gesterkt door gestaag stijgende peilingen gaat het bij het CDA al een tijdje best veel over de vorm. Fatsoen, normen en waarden: uit kiezersonderzoeken blijkt dat dáár de grote waardering voor Bontenbal vandaan komt. Precies de ingrediënten waarmee Jan Peter Balkenende in 2002 in een keer richting het premierschap schoot. Niet gek dus dat in verkiezingstijd ook het CDA zelf daar de nadruk op wil leggen. Maar er is ook een andere reden voor de inhoudelijke voorzichtigheid.

Kenmerkend aan het politieke leiderschap van Bontenbal is zijn vaste voornemen om radicaal afstand te nemen van draaipolitiek, halve waarheden en grote beloften die niet waargemaakt kunnen worden. Het is de populistische politiek die ook zijn eigen CDA de afgelopen jaren niet voorbij ging, maar waarvan Bontenbal een grote afkeer heeft.

Als gevolg van dat soort politiek ontstaat in de woorden van Bontenbal een ‘cirkel van gebroken beloftes’. Die begint met politici die zeggen alle problemen op te lossen, maar diezelfde politici laten de kiezer vervolgens teleurgesteld achter. Die gedesillusioneerde kiezer zoekt zijn heil vervolgens bij een nieuwe messias. Bontenbal wil die cirkel doorbreken en geen grote beloften doen die hij niet kan waarmaken.

Nieuwe politieke inzichten legt Bontenbal bovendien uitgebreid en zo transparant mogelijk uit. Dit voorjaar nam de partij een kritischer Israël-standpunt in. In een opiniestuk in Trouw maakte Bontenbal stapsgewijs inzichtelijk door welk ‘proces’ hij was gegaan om tot dit nieuwe standpunt te komen. In plaats van terughoudendheid met kritiek op Israël werd nu openlijk gesteld dat de regering-Netanyahu het internationaal recht met voeten treedt.

Sinds zijn aantreden als CDA-leider sprak Bontenbal een hele reeks lezingen uit. In die serie optredens wordt duidelijk wat het gedachtegoed van Bontenbal inhoudt, meer dan alleen de CDA-clichés van normen, waarden en fatsoen. Met name de Kerdijklezing geeft goed inzicht in Bontenbals belangrijkste speerpunten. Daarin noemt de CDA-leider drie pijlers die Nederland naar een betere toekomst moeten leiden.

Beperken tot de kern
Allereerst is dat een overheid die haar kerntaken weer op orde krijgt. Concreet betekent dat volgens Bontenbal onder meer genoeg woningen voor jonge mensen die een gezin willen stichten. Afgelopen week herhaalde Bontenbal de aanpak van de woningcrisis als speerpunt van de partij richting de verkiezingen. Het CDA wil dat er jaarlijks honderdduizend woningen bijkomen, een ambitie die vooral gerealiseerd moet worden door eindeloze procedures in te korten. Uit kiezersonderzoek blijkt dat wonen de grootste prioriteit is van stemmers.

Onder de kerntaken van toekomstige kabinetten schaart Bontenbal verder een sterke, defensiemacht, investeringen in schone energie-infrastructuur zoals bijvoorbeeld waterstof en kernenergie, een vereenvoudigd belastingsysteem en een asielketen die snellere doorstroming, effectievere terugkeer en snellere integratie moet realiseren.

Wat betreft het migratiesaldo (het verschil tussen het aantal mensen dat een land binnenkomt en verlaat) schaart Bontenbal zich achter het advies van de staatscommissie die gematigde groei aanbeval. Dat komt neer op jaarlijks tussen de 40.000 en 70.000 arbeidsmigranten, studenten en asielzoekers. De meeste partijen

namen dat advies over, maar een partij als BBB beoogt een lager migratiesaldo van 15.000 per jaar en de PVV nul.

Ruimte voor samenleving
Aan de andere kant van die medaille is ruimte voor de samenleving en ondernemers een tweede pijler van Bontenbals Nederland. Verenigingen, maatschappelijke organisaties en bedrijven hebben last van de regeldrift van de overheid, meent Bontenbal. Concreet wil de CDA-leider daarom dat het verenigingsleven wordt uitgesloten van doorgeschoten regelgeving op het terrein van financiële controles en privacy. Burgerinitiatieven moeten gestimuleerd en de blik moet niet te snel gericht zijn op de overheid.

Economie van de toekomst
Bontenbals derde pijler - investeren in een toekomstbestendige economie - geeft inzicht in zijn economische agenda. In de Bob Goudzwaard-lezing, die Bontenbal dit voorjaar uitsprak, pleit hij voor een economie gebaseerd op het Rijnlandse model met daarin ook een belangrijke rol voor de samenleving. Ongelimiteerde economische groei die ten koste gaat van de medemens en schepping is voor Bontenbal uit den boze. Zijn koers met het CDA beoordeelt Bontenbal zelf als een sociaal-conservatieve. Sociaal omdat hij wil opkomen voor mensen die het moeilijk hebben, en conservatief omdat het CDA de waarde van ‘tradities, gezonde vaderlandsliefde en goede waarden en normen’ erkent. Daarbij laat Bontenbal zich inspireren door christelijke denkers, maar benadrukt de CDA-leider steevast dat zijn partij een christendemocratische is, en niet een christelijke. Bij de Oranjezomer zei hij: ‘Het CDA is niet een partij die met een bijbel politiek bedrijft, wij doen het op basis van onze christendemocratische uitgangspunten.’

Wie het gedachtegoed van Bontenbal onder de loep legt, ziet een vintage christendemocratisch verhaal dat zich tegelijkertijd inhoudelijk weinig onderscheidt van bijvoorbeeld de ChristenUnie.

Bij het CDA weten ze al een tijdje dat goede peilingen niet alleen rusten op onderscheidende pijlers, maar vooral ook op de manier waarop de boodschap wordt uitgedragen.'