Debat over inte­gri­teits­rap­port: pijn­lij­ke con­clu­sies en de weg voor­uit

Afgelopen week vond in de gemeenteraad het debat plaats over het integriteitsrapport dat diepe sporen heeft nagelaten binnen onze ambtelijke organisatie. De conclusies uit het rapport waren pijnlijk en lieten geen ruimte voor misinterpretatie: er was sprake van een angstcultuur, veroorzaakt door een gebrek aan reflectie en bestuurlijke zelfkennis.

Respect voor de burgemeester en zijn besluit
Tijdens het debat gaf burgemeester Gilbert Isabella aan dat hij zijn functie neerlegt. Een beslissing waarvoor wij veel respect hebben. Hij heeft zich jarenlang met hart en ziel ingezet voor Houten en haar inwoners en was een geliefd burgemeester voor velen. Wij begrijpen zijn keuze en denken dat zijn vertrek ruimte biedt voor een opvolger die het proces van heling kan begeleiden. Onze dank gaat uit naar de burgemeester voor alles wat hij voor Houten heeft betekend.

Teleurstelling over afwezigheid Paul van Ruitenbeek
Wat wij echter betreuren, is dat oud-wethouder Paul van Ruitenbeek ervoor heeft gekozen zich niet te verantwoorden in het debat. De uitkomsten van het rapport laten zien dat zijn handelen schade heeft aangericht binnen de gemeenteorganisatie. Juist daarom had het gepast geweest als hij de verantwoordelijkheid had genomen om in dit debat tekst en uitleg te geven.

Een diepe wond binnen de ambtelijke organisatie
Het rapport schetst een onthutsend beeld van de cultuur binnen het gemeentehuis. Medewerkers voelden zich geïntimideerd, geschoffeerd en niet veilig in hun werkomgeving. We kunnen niet genoeg benadrukken hoe ernstig dit is. Mensen die zich dag in dag uit inzetten voor onze gemeente, die loyaal en toegewijd hun werk doen, zijn beschadigd. Twijfel, verdriet en pijn waren voor velen de realiteit.

Wat wij ons dan ook blijven afvragen: hebben de bestuurders zich dit eigenlijk wel echt gerealiseerd? Het rapport laat vooral verdediging, ontkenning en afschuiven van verantwoordelijkheid zien. Wat je zou verwachten van verantwoordelijke bestuurders is iets totaal anders: het besef dat er fundamenteel iets mis is gegaan en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen.

De tegenvallende houding van NatuurlijkHouten
In het debat viel vooral de houding van NatuurlijkHouten tegen. In plaats van kritisch te kijken naar hun eigen oud-wethouder, straalden zij vooral loyaliteit naar hem uit. Zoals wij in de tweede termijn benadrukten:

"Het probleem wordt niet bij de wethouder gelegd, maar bij een ander. Er zou vooral een cultuurprobleem zijn. Ja, dat cultuurprobleem is er zeker, maar dat is een cultuurprobleem veroorzaakt door uw wethouder en dit college. Leg nou niet steeds de bal bij een ander, zoals ook de bestuurders in dit rapport doen. Maar geef nou eens ruiterlijk toe dat het probleem wordt veroorzaakt door uw bestuurder."

Ook werd er geprobeerd de nadruk te leggen op oud-wethouder Molenaar, alsof zij het enige probleem was. Maar wie het rapport leest, ziet dat Van Ruitenbeek een bepalende rol speelde in de verstoring van de samenwerking.

"Van Ruitenbeek was niet perfect, maar hij was gewoon veeleisend en gedreven," zo werd gesteld. Maar veeleisend en gedreven zijn, mag nooit leiden tot een situatie waarin ambtenaren huilend weglopen, geschoffeerd worden of negatief over hen gesproken wordt. Dat is waar de echte reflectie had moeten liggen.

De weg vooruit
Het is nu aan ons allemaal om de weg vooruit te vinden. Het rapport is pijnlijk, maar moet de basis vormen voor een nieuwe bestuurscultuur waarin respect, integriteit en veiligheid centraal staan. Daar zullen wij ons de komende tijd sterk voor blijven maken.

De volledige bijdrage van onze fractievoorzitter Robert Pelleboer is hieronder dit artikel te lezen.

--

Voorzitter, collega raadsleden, college en inwoners van Houten, en in het bijzonder de medewerkers van onze gemeente,

Verbijstering. Dat was mijn eerste reactie op dit rapport. De inhoud is schokkend. Hoe kon dit zo lang doorgaan? Voordat ik op de bevindingen inga, wil ik mijn diepe respect uitspreken voor de medewerkers die hun verhaal hebben durven doen, ondanks dat het niet anoniem was. Dit rapport is daarom niet zomaar een verslag, maar een gedegen en transparant onderzoek, waarvan de feiten niet genegeerd kunnen worden.

Er staat veel in dit rapport. En ik heb niet de tijd om overal bij stil te staan. Namens het CDA wil ik drie kernpunten benadrukken:

1. Het gebrek aan zelfreinigend vermogen bij bepaalde collegeleden.
2. De onacceptabele bejegening van ambtenaren.
3. De grensoverschrijdende relatie tussen een wethouder en een ambtenaar.

Fouten maken is menselijk, maar zelfreflectie en zelfreinigend vermogen lijken volledig te ontbreken, volgens het rapport. Bestuurders verdedigden zich met massieve tegenreacties, ondersteund door advocaten. Onderzoekers van Capra noemden dit uitzonderlijk. Het contrast met de beloften tot beterschap van juli vorig jaar tijdens het interpellatiedebat is schrijnend. Geen erkenning van fouten, geen besef van de schade. Wat je zou verwachten, is iets totaal anders: het besef dat dingen fundamenteel verkeerd zijn gegaan, dat je het jezelf aantrekt en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen.

Ik hoop dat vertrekkende bestuurders dit rapport écht ter harte nemen. Niet als iets uit het verleden, maar als een harde les voor de toekomst. Goed leiderschap vraagt om reflectie, rekenschap en het vermogen om fouten te erkennen.

De bejegening van ambtenaren
De verbijstering is voelbaar op iedere pagina, ook bij alle drie de bestuurders, inclusief de burgermeester. Een programmamanager werd zo geschoffeerd door wethouder Van Ruitenbeek dat hij vertrok. Er zijn talloze voorbeelden van ambtenaren die huilend een overleg van hem verlieten. Wethouder Molenaar ging zelfs verder: meerdere meldingen beschrijven medewerkers die huilend in de kantine zaten, en er werd zelfs gedreigd met ontslag op staande voet of juridische stappen. Een ambtenaar zei daarover sprekend: "Ik heb wel wat dingen meegemaakt, maar dit ging heel ver." Dit getuigt van een ernstig gebrek aan inlevingsvermogen, zelfkennis en zelfbeheersing. En dat is onacceptabel. Dit rapport laat zien dat hun handelen haaks staat op de normen en waarden die we van bestuurders mogen verwachten.

De relatie tussen wethouder Van Ruitenbeek en een ambtenaar
In Houten zijn hier geen specifieke afspraken over vastgelegd, maar dat betekent niet dat alles zomaar kan. Wie bestuurlijke verantwoordelijkheid draagt, moet zich bewust zijn van de gevolgen van keuzes. Als de liefde zó belangrijk was, had direct een beslissing genomen moeten worden door direct de functie neer te leggen.

De impact op de organisatie
De gemeente, die al op het tandvlees liep, is ziek geworden door de handelwijze van deze bestuurders. Twijfel, verdriet en pijn bij loyale medewerkers. Werknemers die met buikpijn naar hun werk gaan, voor wie Houten geen veilige plek meer is. De impact op hun privéleven is niet te onderschatten. Hebben de bestuurders zich ooit écht gerealiseerd welke schade zij hebben aangericht? Achteraf excuses maken is goed, maar het leed is al geschied. Verstandige bestuurders hadden betere keuzes moeten maken.

Verantwoording en de toekomst
Dat wethouder Molenaar en van Ruitenbeek halsoverkop zijn vertrokken is treurig, want zo onttrekken zij zich aan directe verantwoording. Er komt een motie om de integriteit en een veilige, sociale en professionele werkomgeving beter te waarborgen, en dat is nodig. Maar ik wil ook mijn collega’s in de coalitie, en met name de fractievoorzitters van ITH en NH, vragen: Wat gaan jullie anders doen? Hoe gaan jullie ervoor zorgen dat nieuwe bestuurders goed functioneren? Dualisme betekent niet dat je geen verantwoordelijkheid hebt hierin. Het vraagt nog steeds dat je alert bent op wat er in het college speelt en ingrijpt als het mis dreigt te gaan. Ik hoor in de tweede termijn graag hun reflectie.

Tot slot: onze ambtenaren.
Zij zijn de ruggengraat van onze gemeente. Mensen die zich dagelijks inzetten voor een beter Houten, vaak zonder zichtbare erkenning. Zij werden geconfronteerd met angst, intimidatie en een gebrek aan respect van degenen die hen hadden moeten steunen. Die pijn kunnen we niet wegnemen. Maar wat we wél kunnen, is ervoor zorgen dat deze raad en dit bestuur er alles aan doen om herhaling te voorkomen. Want goed bestuur is niet alleen een kwestie van regels en structuren. Het is een kwestie van hoe je met normaal fatsoen mensen omgaat. Buiten én binnen het gemeentehuis.

Robert Pelleboer, fractievoorzitter CDA Houten