Nieuw boek: Vrij verkeer van personen in 60 arresten: De zegeningen van het Europees burgerschap
In 1997 schreef Pim Fortuyn zijn boek ’Zielloos Europa’. In dit boek stelt Pim dat de Europese Unie te weinig inspirerend is voor de burgers. Tevens wijst hij op de nationale verschillen binnen Europa en op de gevaren van illegale vreemdelingen. In 2004 schreef de SP-er Harry van Bommel onder dezelfde titel (!) ’Zielloos Europa’[1] dat het creëren van een Europese identiteit en Europees burgerschap bij voorbaat gedoemd zijn te mislukken. Verder stelt Van Bommel ’dat politici die het Europese project aan de burger proberen te verkopen door een Europa-gevoel te stimuleren aan een onmogelijke missie zijn begonnen’. Zowel links als rechts van het politieke midden is er geen bezieling voor het Europees project.
Onder de titel ’Vrij verkeer van personen in 60 arresten, De zegeningen van het Europees burgerschap’ verscheen recentelijk een boek van 60 auteurs over 60 burgers, die geconfronteerd werden met de door Fortuyn gesignaleerd ‘nationale verschillen binnen de Europese Unie’. Inderdaad de Europese Unie is een fiscaal en sociaal gefragmenteerde Unie. De zgn. ‘open binnengrenzen’ vormen de semipermeabele grenzen van de fiscale en sociale stelsels. Een burger, die deze grenzen overschrijdt, wordt rücksichtslos met deze verschillen geconfronteerd. Wie zich dit niet realiseert loopt vaak tegen een glazen deur. Dit geldt niet alleen voor de burgers, die de binnengrens overschrijden. Ook de nationale overheden realiseren zich vaak niet welke de grensoverschrijdende effecten zijn van nieuwe wet- en regelgeving.
Het boek is geschreven voor een brede doelgroep. De auteurs - een gemêleerd gezelschap van Duitse, Belgische Nederlandse bezielde juristen - kregen de opdracht om te proberen het normale jargon en de gebruikelijke stijl wat achterwege te laten en te kiezen voor een zeer luchtige en rechtoe-recht aan becommentariëring van een arrest zodat ook niet-vakmensen hun weg in zouden terugvinden. De arresten moesten toegankelijk zijn en de auteur moest een persoonlijke affiniteit hebben met het door hem zelfgekozen arrest (lievelingsarrest). Niet teveel wetenschappelijke bespiegelingen, niet teveel voetnoten. De luchtigheid blijkt uit titels als: ‘Het kamermeisje en het verrichten van reële en daadwerkelijke arbeid’ (arrest Levin C-53/81), ‘Appels plukken in het VK, geplukt door de belastingdienst’ (arrest zaak N. C-470/04); ‘het Bosmann-arrest: 2-0 voor het vrije verkeer van werknemers!?’’en ’Een taaie weduwe haalt op Koninginnedag het onderscheid tussen eigen en afgeleide socialezekerheidsrechten onderuit’ (arrest Cabanis-Issarte C-308/93).
Om de bijzondere evolutie in de rechtspraak over het vrij verkeer van personen onder de aandacht te brengen zijn de arresten chronologisch geordend. De arresten tot 1998 zijn vooral arresten die betrekking hebben op het vrij verkeer van werknemers en hun gezinsleden. Vanaf 1998 - het jaar waarin het Hof vriend en vijand verraste met het arrest Martinez Sala - heeft een zeer groot aantal arresten betrekking op het vrij verkeer van burgers van de Unie. De eerst louter symbolisch gewaande opname van het Unieburgerschap in het Verdrag van Maastricht en uitgewerkt in het Verdrag van Amsterdam werd immers vanaf dit arrest door de Europese rechtspraak ingevuld op een manier die kennelijk niemand voorzien had. Waar het genot van de vrijverkeersrechten en de ermee gepaard gaande gelijkbehandelingsrechten immers lange tijd economisch georiënteerd was, kon dit na Martinez Sala ook ‘qua burger van de Unie’ en zonder enige verwijzing naar een economische hoedanigheid.[2] Spannend zijn de arresten waar het gaat om de niet-EU-burgers, te weten de derdelanders. De vraag of een EU-burger resp. niet EU-burger zijn Nederlandse Wajong-uitkering naar België resp. Turkije mag meenemen, wordt behandeld in de zaken van de Nederlandse burger Hendrix (C-287/05) resp. Turkse burger Akdas (C-485/07). Het antwoord zal de lezer volstrekt verrassen.
Een substantieel aantal arresten zijn fiscale arresten, te weten o.a.: ’Een episch verhaal over een kleine Belgische Oostkantonner die de handschoen opnam tegen de Duitse staat (arrest Schumacker C-279/93), ’De zoektocht van een Nederlandse grensambtenaar naar grensoverschrijdende hypotheekrenteaftrek’ (arrest Renneberg C-527/06) en ‘Grens-overschrijdende Latrelaties en een Aanrechtsubsidie’ (arrest Zurstrassen C-87/99). In deze gevallen gaat het om de vraag of Nederland de hypotheekrenteaftrek(!), de algemene heffingskorting voor de niet-werkende partner en andere aftrekposten moet toestaan als de betrokken burger niet in Nederland woont.
Het Europees burgerschap c.q. de term Unieburger is betrekkelijk onbekend. Slechts 43% van de Unieburgers kent de betekenis van deze term.[3] Door 60 arresten ‘vrij personen’ van het Hof van Justitie als uitgangspunt te nemen voor de analyse van het Unierecht betreffende het vrij verkeer van personen, vertelt dit boek op bezielde wijze ook het verhaal van 60 moedige EU-burgers waarin velen zich herkennen, het echte verhaal van de Europese Unie. Het boek - waarin kennis en gevoel mooi vervlochten zijn - levert om die reden een waardevolle bijdrage aan de verdergaande ontwikkeling van het Europees Burgerschap.
Het boek ’ Vrij verkeer van personen in 60 arresten, De zegeningen van het Europees burgerschap’ wordt uitgegeven door Kluwer. Redactie: Ger Essers*, Anne Pieter van der Mei en Filip Van Overmeiren; ISBN 9789013101430 (490 pag.) Verschijningsdatum 24 mei 2012.
* Ger Essers is medewerker ‘grensoverschrijdend wonen en werken’ van Ria Oomen-Ruijten lid van Europees parlement