Voor heel Nederland
Verschenen in het Nederlands Dagblad op 14 juli 2023. Lans Bovenberg, econoom, is lid van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA. Bas van Os, bedrijfskundige en theoloog, is fractievoorzitter van het CDA in Leusden. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven.
Voor heel Nederland
GroenLinks en de PvdA geven het goede voorbeeld. Voor scherpere keuzes heeft Nederland minder partijen nodig, niet meer. Het CDA moet op willen gaan in een grotere beweging waarvan Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas de leiders zijn. Juist door zich dienstbaar op te stellen kan het CDA weer van betekenis zijn voor heel Nederland.
Drie visies
Na drie jaar Rutte smacht Nederland naar een visie, naar duidelijkheid. Maar er zijn drie toekomstvisies waar het de komende jaren om zal gaan. De vaak welgestelde, goed opgeleide liberalen willen met innovatieve en publiek-private samenwerking Nederland behouden als een internationale hub van betekenis. De vaak jonge, bevlogen linkse activisten willen de (sociale) media en de na<onale en Europese politek gebruiken om de klimaatproblemen en ongelijkheid aan te pakken. En dan zijn er nog de middengroepen, vaak in middelgrote steden en in dorpen, die de kracht van zelfstandige gezinnen, zelfstandige ondernemers en lokale gemeenschappen willen behouden om met gezond verstand en draagvlak de problemen aan te pakken.
Die toekomstvisies hebben elk hun sterke en zwakke punten. In het samenspel tussen die drie visies moeten oplossingen gevonden worden die ons verder helpen. En om dat samenspel goed te organiseren hebben we krachtige politieke bewegingen nodig. GroenLinks en de PvdA geven daarbij het goede voorbeeld door met één kieslijst en één programma te komen. Nu de rest nog.
De BBB is essentieel voor een nieuwe regering maar ook kwetsbaar. De opkomst van de BBB bij de provinciale verkiezingen dit jaar laat zien hoe sterk de middengroepen het gevoel hebben dat er met hen geen rekening gehouden wordt in de politiek en de media, die door liberalen en activisten gedomineerd worden. Caroline van der Plas is een verfrissende en redelijke stem in het parlement gebleken. De BBB is als grootste partij in de provincies en de Eerste Kamer inmiddels ook essentieel geworden voor een daadkrachtige nieuwe regering. Maar de BBB mist ervaren Kamerleden, zeker als Van der Plas minister of minister-president wil worden. Kan wel dat zonder een sterke, goed ingewerkte fractie? Een scenario zoals in de provincie Utrecht ligt dan op de loer: de BBB gaat dan niet meeregeren, de regering blijW aanmodderen en de kloof tussen de Randstad en de rest van het land wordt nog dieper.
Het CDA heeft voor velen afgedaan, ondanks het goede verhaal
Het CDA moet zich afvragen waarom zoveel BBB-kiezers niet op het CDA wilden stemmen. Het antwoord is pijnlijk eenvoudig: als bijwagen van de VVD in vier kabinetten Rutte is het CDA voor hen ongeloofwaardig geworden. Velen haakten af haakten bij het gedoogkabinet met de PVV, het blijven zitten na schandalen, het ontslag van Mona Keijzer en de ‘functie elders’ van Pieter Omtzigt. Het mee mogen regeren met Rutte leek belangrijker dan het vertegenwoordigen van de kiezers en het kritisch controleren van de regering.
Wij vinden dat jammer, want het CDA heeft talentvolle Kamerleden zoals Henri Bontenbal en Anne Kuik. En met het rapport ‘Voor heel Nederland: over sterke steden en vitale regio’s’ laat het CDA zien dat het goed doorheeft waar het in Nederland om gaat. Een uitgangspunt als ‘gespreide verantwoordelijkheid’ is essentieel om tegenwicht te bieden aan een groeiende nationale en Europese overheid. Maar dat alles zal niet genoeg zijn om het verval te keren: als de peilingen waar worden is het CDA straks een kleine partij in de Tweede Kamer. Nog steeds doet het CDA goed werk als middenpartij in lokale en provinciale besturen, maar dat zal niet standhouden als de partij geen volkspartij meer is.
Een fusie tussen BBB en CDA ligt niet voor de hand
Eigenlijk vullen de BBB en het CDA elkaar perfect aan. De BBB is vernieuwend en aansprekend. Het CDA heeft een stevig fundament en ervaren mensen. Maar toch zal het niet komen tot een fusie. Het CDA zal moeite hebben om zich over te leveren aan de onbekende en grotere BBB. En de BBB kan, denken wij, in haar eentje méér zetels halen dan samen met het CDA.
Omtzigt heeft de sleutel in handen
Volgens het opiniepanel van 1 Vandaag, gevraagd na het vertrek van Mark Rutte heeft 56% vertrouwen in Pieter Omtzigt als premier. Slechts één op de drie ondervraagden steunt Dilan Yesilgöz, Frans Timmermans of Caroline van der Plas.
Toch is het de vraag of Omtzigt premier wil worden en of hij het zou moeten willen. Omtzigt is de afgelopen jaren zwaar belast geweest en lijkt meer een volksvertegenwoordiger te zijn dan een bestuurder. We kunnen ons voorstellen dat Omtzigt het liefst een open bestuurscultuur zou willen waarin hij met voldoende ondersteuning en medestanders het kabinet kan controleren op de cruciale thema’s (zoals benoemd in zijn boek Een nieuw sociaal contract).
Pieter Omtzigt heeft al laten weten dat hij niet zal teruggaan naar het CDA en zich ook niet bij de BBB zal aansluiten. Maar als hij doorgaat met een eigen lijst en met de BBB gaat concurreren om de middengroepen, zou de VVD zomaar weer de grootste partij kunnen worden. Dan verandert er maar weinig in Den Haag en wordt de kloof in het land alleen maar dieper.
Voor Nederland is het te hopen dat Pieter Omtzigt, Caroline van der Plas en de nieuwe fractievoorzitter of partijleider van het CDA samen een kopje koffie gaan drinken. Kunnen zij gedrieën stem geven aan die middengroepen die met gezond verstand en draagvlak willen werken aan de toekomst van Nederland? Kunnen ze een stembusakkoord sluiten of zelfs met een gezamenlijke kieslijst komen, zodat ze het initiatief krijgen voor een een nieuwe regering en een nieuwe bestuurscultuur? Als Omtzigt het ziet zitten kan het.
Maar bij het CDA moet de eerst de knop om
Het CDA zal zich moeten realiseren dat haar leidende rol in het midden van de politiek voorlopig is uitgespeeld. Als er een nieuwe beweging komt die de toekomst van Nederland helpt vorm te geven, dan zal die beweging de komende kabinetsperiode geleid moeten worden door Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas. Die beweging is vooralsnog erg kwetsbaar. Maar een CDA dat zich dienstbaar opstelt kan wel helpen om die beweging een stuk toekomstbestendiger te maken.