"Een katholieke visie op een rechtvaardige participatiesamenleving"

Door Bernie Wiegman

Op verzoek van CDA BSV Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel is bisschop De Korte van het bisdom Groningen-Leeuwarden bereid de CDA-ers een spiegel voor te houden onder de titel 'een katholieke visie op een rechtvaardige participatiesamenleving.'

Een verbond tussen mensen
Het gaat volgens Mgr De Korte om "een verbond tussen mensen." Mensen hebben iets met elkaar. Een samenleving is meer dan een verzameling onafhankelijke, autonome individuen, geen verzameling selfies. Ook losse atomen functioneren niet. Mens ben je altijd met andere mensen in afhankelijkheid van elkaar. De participatie samenleving heeft Christen Democratisch wortels.

Door de ontzuiling, ontkerkelijking en ontkerstening is er een seculiere meerderheidscultuur ontstaan. Maar kerken moeten in dit krachtenveld "fier en zelfbewust" overeind blijven staan en weer een creatieve speler worden in het maatschappelijk middenveld. Bescheiden, maar nuchter. Kerken hebben meerdere rollen. Via de diaconale taak bondgenoot met het plaatselijk/regionale bestuur. Maar ook "de luis in de pels." Politieke partijen en overheden aanspreken op de blinde vlekken. De overheid blijven attenderen op haar taak als "schild voor de zwakken." Nederland kent een kritische pers, maar ook de kerk dient kritische vragen te stellen en niet klaar te staan met antwoorden. "Niet de maat nemen, maar de spiegel voor houden." En de boodschap verkondigen.De kerk denkt na over de rechtvaardige samenleving. Het Katholiek Sociaal denken kan daarbij als moreel kompas dienen.

Christelijke bronnen - Schrift en Traditie
Aan de hand van enkele bijbel boeken duidt Mgr De korte de visie op een rechtvaardige samenleving. Genesis beschrijft de mens als "schepsel Gods". Dat is het fundament voor de menselijk waardigheid, maar ook het besef van menselijke gebrokenheid (zondeval). "Zondige mensen maken dus ook zondige structuren." Dus naast wat mensen elkaar aandoen, zijn het ook deze structuren die mensen niet tot hun recht laten komen. Macht corrumpeert.
Het boek Exodus houdt ons de vrijheid voor, bevrijding uit slavernij. Maar het is vrijheid gebaseerd op gemeenschapsdenken, verbondsdenken, gefundeerd in de "10-geboden." Mens zijn met anderen, aandacht voor weduwe en wees, steun voor vreemdelingen. "Geen enkele samenleving kan zonder de 10-geboden."
In het Oude Testamant word verschillend gedacht over armoede en rijkdom. Rijkdom was een zegen voor de aartsvaders. De profeten waarschuwen echter vooral tegen rijkdom, omdat die gaat ten koste van anderen. Boeren die hun land uitbreiden ten koste van anderen (Jesaja). Maar ook leiders (herders) die zichzelf weiden ten koste van de schapen. (Ezechiël).
Jezus Christus staat in deze profetische traditie. Vooral de evangelist Lucas benadrukt dit. De Rijke Jongeling (luc.18,18-27), die boer de schuren bouwt en 's nacht sterft (Luc.12,16-21), de rijke man en de arme Lazarus (luc.16,19-31).
Het is Christus die voor ons het voorbeeld is van dienende liefde. Hij gaf zijn leven om ons te redden. In Matteüs 25 maakt Jezus duidelijk hoe mensen met elkaar om dienen te gaan; "werken van barmhartigheid" en "kleine daden van humaniteit." Honger lenigen, dorst lessen, zieken en gevangenen bezoeken, naakten kleden, vreemdelingen opnemen.
De Handelingen van de Apostelen leren ons dat de kerk naast de verkondiging een diaconale taak heeft, de zorg voor weduwe en wees.Dit alles heeft geleid tot de christelijke traditie, die armenzorg, ziekenzorg en onderwijs heeft voortgebracht.

Christelijk Sociaal denken
In 1891 publiceert paus Leo XIII de encycliek Rerum Novarum en organiseerde Abraham Kuyper het eerste Christelijk Sociale Congres. Het Katholiek Sociaal denken leunt sterk op het "subsidiariteitsbeginsel." Het protestantse denken gaat uit van "de eigen kring." Het eerste is meer een 'wij' denken en het tweede is meer 'ik' denken. In het Katholiek Sociaal denken gaat het om menselijke waardigheid; wie het schepsel schendt, schendt de Schepper. Ieder is in persoon verbonden met anderen. Dit personalisme staat dus tegenover individualisme en liberalisme. Het gaat om solidariteit en het algemeen welzijn gaat boven eigenbelang en groeps- en/of deelbelang.
Het eigenbelang dient opgenomen te zijn in het algemeen belang. Het gaat om sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid. We zullen als christenen een eigen visie op duurzaamheid moeten ontwikkelen. De mens is geen eigenaar, maar rentmeester en hovenier van de schepping.Het algemeen belang heeft te maken met het schikken van plooien en samenwerken. Daar zijn we in Nederland goed in en het heeft ons geen windeieren gelegd.
Het R.K Subsidiariteit-denken en het Protestantse kring-denken heeft de tendens naar decentraal denken in zich.

Christelijk humanisme
Wij dienen ons in te zetten voor een christelijk of integraal humanisme. Geen gesloten maar een open, op God gericht humanisme. Dat betekent dat het moet gaan om het belang van de transformatie, de omvorming van de mens door Jezus Christus en in Jezus Christus. De opdracht aan iedere christen is, "Hij (J.Chr) moet groter worden, ik kleiner,"(Joh. de Doper) en "Niet ik leef, maar Christus leeft in mij."(Paulus).

Actualiteit
We leven in een tijd van onbehagen ofschoon veel Nederlanders persoonlijk gelukkig zijn. Onbehagen door slechte economie, politiek instabiel Den Haag, milieuproblemen, opwarming aarde, vergrijzing, religieus geweld. De zondebokken zijn, de elite van graaiers, Den Haag, Brussel, de Islam.Na de Tweede Wereldoorlog is in Nederland de welvaartsstaat opgebouwd. We leven nu in de tijd van globalisering. Voor de één een kans , voor de ander een bedreiging. Maar de Paus spreekt ook van "globalisering van de onverschilligheid."
Maar het gaat niet alleen om het individu of de aandeelhouder (Angelsaksisch model). Maar ook om het maatschappelijke belang (Rijnlands model).

AANBEVELINGEN
1. De verzorgingsstaat vraagt om participatie van burgers.
2. Pak het onbehagen, de onzekerheid, de onvrede, de boosheid en de angst aan.
3. Heb aandacht voor de samenhang in een individualiserende wereld.
4. Heb aandacht voor een optimale bestaanszekerheid in gemeentelijke, regionale samenwerkingsverbanden en een globaliserende wereld. Heb oog voor de verliezers.
5. Biedt weerstand aan de populistische onderstroom in de samenleving, zij geven verkeerde antwoorden op goede vragen.
6. In elke samenleving kan 10% van de mensen niet voor zichzelf zorgen. Het christelijk Sociaal denken kan hier een bijdrage leveren. Zoek bondgenoten.
7. Houdt het algemeen belang voor ogen. Dienstbaar opstellen. Kijk verder dan de eigen achterban/kiezers.
8. Neem de aandacht voor deel/groeps-belangen op in het algemeen belang.
9. Ondersteun nieuwe maatschappelijke organisaties op het gebied van bijvoorbeeld burenhulp, energie en zorg.