Tijd voor een poli­tiek die ver­schil­len over­brugt en samen­werkt.

Voorzitter,

In de Troonrede hield de Koning ons een spiegel voor.

We lijken steeds vaker tegenover elkaar te staan, niet in de laatste plaats ook in Den Haag, zei hij.

Hij waarschuwde voor zwart-wit-denken en riep op tot een luisterende houding en tot compromisbereidheid.

“Debat en verschil van inzicht horen bij een levende democratie. Maar wat er ook bij hoort, is de bereidheid elkaar over die verschillen heen op een volwassen manier de hand te reiken.”

We zien in de Verenigde Staten wat er gebeurt als politici niet meer bereid zijn om naar elkaar te luisteren en elkaar als vijanden gaan zien.

Dan wordt het een strijd van de ene groep tegen de andere groep. Een cultuurstrijd.

Uiteindelijk staat de democratie dan zelf op het spel.

Voorzitter,

Ons politieke systeem van evenredige vertegenwoordiging en een meerpartijenstelsel dwingt gelukkig tot samenwerking in een coalitie en het sluiten van een compromis.

Daarin verschillen we van de Verenigde Staten.

Maar daarmee is onze democratie niet veilig. Ook in Nederland staat de democratie onder spanning.

Want hoewel een meerpartijenstelsel tot coalitievorming leidt, is dat geen garantie op een slagvaardige regering, zo hebben we helaas gezien.

En ook in Nederland zien we verruwing en verharding in de politieke arena die samenwerken moeilijker maakt.

Hier is een cruciale rol weggelegd voor onszelf als politici.

Het is aan ons om te laten zien dat het anders kan.

De opkomst van populistische politiek wordt immers mogelijk gemaakt door politici die het populisme de ruimte geven.

Maar dat is de helft van het verhaal, voorzitter.

Als de politiek te weinig concrete resultaten boekt doordat ze enkel in een vechtmodus terecht is gekomen, verliest ze haar legitimiteit en ondermijnt zij zelf het vertrouwen van burgers in de democratie.

Daarom is de opdracht van het nieuwe kabinet om wel de keuzes te maken en de resultaten te boeken die de samenleving van de politiek verwacht.

En, voorzitter, achter al deze keuzes en maatregelen zit een visie van waaruit politici denken en werken. Een visie op de samenleving, op mensen, op de economie.

Het CDA staat voor een verantwoordelijke samenleving, waarin mensen omzien naar elkaar, met een economie die in dienst staat van mensen en een overheid die de samenleving ruimte geeft en een schild is voor de zwakken.

Van hieruit kijken we dan naar wat nodig is de komende jaren.

De minister van Financiën waarschuwt in zijn voorwoord bij de Miljoenennota dat we op een keerpunt staan en dat politieke keuzes nodig zijn om te zorgen dat we een welvarend en veilig land blijven.

“We lijken onvoldoende te beseffen wat op het spel staat. Net zoals we onvoldoende beseffen dat we dit wel kunnen keren.”

En, voorzitter, de volgende woorden van de minister van Financiën zijn mij uit het hart gegrepen, als hij schrijft:

“We zullen moeten kijken waar we elkaar kunnen vinden in het nemen van verantwoordelijkheid voor de toekomst van ons land.”

Daar voeg ik nog aan toe dat wat Nederland de komende jaren nodig heeft, is een politiek van: rust, reinheid, regelmaat.

Voorzitter,

Ik wil graag vooruit kijken en niet opnieuw terugblikken op de politieke chaos van de afgelopen twee jaar. Dat weten we nu wel.

Want inderdaad: we kunnen de neergang keren als we gaan doen wat nodig is en gaan samenwerken voor de toekomst van ons land.

Maar dan moeten we wel goed scherp hebben wat dan precies nodig is.

Het kabinet heeft een beleidsarme begroting gepresenteerd.

Het is goed dat het kabinet de Onderwijskansenregeling behoudt, de gemeenten compenseert voor de kosten voor de Jeugdzorg en de CO2-heffing naar nul brengt;

en goed dat het kabinet investeert in innovatieprogramma’s, het versterken van de halfgeleiderindustrie, de investering in een AI-fabriek en het faciliteren van startups.

Tegelijkertijd laat deze Miljoenennota ook goed zien wat er al jaren niet goed gaat in Nederland.

Laat ik de kern van het probleem in één zin samenvatten:

De politiek is te veel bezig met de waan van de dag en te weinig met de lange termijn.

De overheid stimuleert de consumptie te veel en de noodzakelijke investeringen te weinig.

Op korte termijn is dat fijn voor de portemonnee van huishoudens, maar op de lange termijn verslechtert daarmee onze economie en dus ook de portemonnee van huishoudens.

De koopkracht nam in 2024 toe met 3,6%, aldus het CBS. Dit is de grootste stijging in ruim twintig jaar. De groei in koopkracht kwam onder meer door de grootste cao-loonstijging in ruim veertig jaar (6,8%).

Hoewel deze cijfers laten zien dat de koopkracht op de korte termijn goed is, zijn we als land somber over de toekomst van onze economie.

Koopkracht is dus, uitzonderingen daargelaten, niet het probleem waar de politiek zich nu op moet richten.

Het Internationaal Monetair Fonds wees er in mei al op: Nederland moet zich gaan richten op investeringen, omdat de economie vastloopt.

Het Financieel Dagblad kopte: “Vergeet de ‘koopkrachtcrisis’ en los de echte problemen op”.

Mijn vraag aan dit kabinet is: waarom heeft het kabinet niet eerder volop ingezet op investeringen in het sterker en toekomstbestendiger maken van onze economie?

Is het niet verstandig opnieuw te kijken naar de begrotingsregels, zo vraag ik het kabinet, zodat we investeringen die zich op de langere termijn terugverdienen anders behandelen dan consumptieve uitgaven op de korte termijn?

Voorzitter,

De komende jaren moet een regering het volgende doen:

• Orde op zaken stellen
• Ruimte geven aan de samenleving
• Investeren in de economie van de toekomst.

Orde op zaken stellen betekent: de woningnood aanpakken, meer grip op migratie krijgen, investeren in defensie en het stikstofprobleem oplossen.

De woningnood moeten we aanpakken door het belang van de woningzoekende voorop te zetten.

Het belang van de woningzoekende weegt zwaarder dan het recht op een ongestoord uitzicht.

Vergunningsprocedures moeten worden versimpeld, bezwaarprocedures moeilijker gemaakt en in elk dorp en elke stad moet een straatje of wijkje erbij worden gebouwd.

We moeten ook de moed hebben om de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de woningmarkt te verbeteren. Dat zijn we aan onze jonge mensen verplicht.

Daarom moeten we de hypotheekrenteaftrek in 30 jaar afbouwen en het geld gebruiken om de belasting op inkomen te verlagen.

Dat is niet makkelijk, maar wel nodig.

We zullen daarnaast fors moeten investeren in defensie. De afgelopen weken is de urgentie niet minder geworden, met Russische drones boven Polen en een militaire parade in China waar Xi Jinping, Vladimir Poetin en Kim Jong-un gebroederlijk naast elkaar zaten.

"Europa is in gevecht. Een gevecht voor een continent dat een geheel is en vrede kent. Voor een vrij en onafhankelijk Europa." Aldus commissievoorzitter Von der Leyen in de jaarlijkse State of the Union.

Graag hoor ik van de minister-president de laatste stand van zaken rondom de Coalition of the willing. Wat is het tijdpad dat nu onder regeringsleiders rond gaat?

Het defensiebudget moet de komende jaren fors omhoog, de steun aan Oekraïne moeten we onverminderd blijven geven en in Nederland zullen we de dienstplicht naar Zweeds model moeten invoeren, zodat de meest gemotiveerde jongeren in het leger gaan en de anderen via het onderwijs opgeleid worden voor een weerbare samenleving.

De grote vraag rondom migratie is of het kabinet klaar is voor de invoering van het Europese Migratiepact. Het is voor het CDA de basis om meer grip te krijgen op migratie en de instroom te beperken. De Tweede Kamer heeft nog steeds geen invoeringswet gezien terwijl in juni alles klaar moet staan. Zijn hier problemen te verwachten, zo vraag ik de minister president en kunt u uiteenzetten wanneer de Tweede Kamer hierover wordt geïnformeerd?

Daarnaast zien we in de begrotingen hoe groot de problemen zijn in de asielketen. De gemiddelde bezetting is nu boven de 80.000 en stijgt naar meer dan 160.000 in 2029.

Dat zijn schrikbarende cijfers die het resultaat zijn van te weinig doorstroming van statushouders en lange procedures. Wat is de stand van zaken t.a.v. de doorstroomlocaties die er zouden komen? Zijn er al gemeentes beschikbaar? Graag een reactie.

Het stikstofprobleem remt onze economie al jarenlang. De afgelopen twee jaar is er vrijwel niets gebeurd om dit probleem op te lossen.

Gaat het kabinet aan de slag met het plan van LTO en IPO om via die route eerste stappen te zetten om Nederland van het stikstofslot te halen en boeren weer ademruimte te geven?

Want ook hier geldt dat het volgende kabinet zal moeten doen wat nodig is. Wat het CDA betreft doen we dat niet over de rug van boeren, maar samen met de agrarische sector.

Daarom wil het CDA het stikstoffonds opnieuw vullen, maar wel onder de voorwaarde dat de stikstofreductie wettelijk geborgd gaat worden.

We stoppen met eindeloze discussies over stikstofdoelen in 2035 en gaan aan de slag met stikstofreductie die op korte termijn gerealiseerd kan worden.

Voorzitter,

Het kabinet kondigde een paar dagen geleden aan te gaan snijden in overbodige regels. Dat is mooi, maar wel twee jaar te laat.

Het nieuwe kabinet zal hier een speerpunt van moeten maken.

Ruimte geven aan de samenleving, ruimte geven aan ondernemers.

Dat betekent allereerst dat er een cultuuromslag in de Tweede Kamer moet plaatsvinden.

Want de knellende wetten en regels komen niet uit de lucht vallen. Nee, die worden hier, in deze zaal voorgesteld.

We zijn behept geraakt door een maakbaarheidsdenken dat meer kwaad dan goed doet. En onze scoringsdrift zit ons in de weg.

Elke dinsdag stemmen wij hier over wetten, amendementen en moties die een paar maanden later zorgen voor nieuwe regels waar burgers en bedrijven last van hebben.

We moeten veel vaker ‘nee’ durven zeggen tegen wetten en regels die meer schade veroorzaken dan dat ze aan problemen oplossen. Het CDA vindt dat we ook de Wet Open Overheid en de AVG kritisch tegen het licht moeten houden.

De samenleving verdient vertrouwen. En als we dat vertrouwen niet geven, dan laten we de enorme kracht die er in de samenleving zelf zit, onbenut.

Een nieuw kabinet zal daarom de samenleving en het bedrijfsleven weer ademruimte moeten gaan geven.

Is het daarom geen goed idee om de komende maanden waarin dit kabinet er nog zit, vooral te kijken waar we wetten en regels kunnen vereenvoudigen en schrappen? Graag een reactie.

Voorzitter,

We zullen in een nieuw kabinet ook echt moeten gaan investeren in de economie van de toekomst.

Eén van de grote problemen is het ondernemersklimaat voor bedrijven in Nederland. Zaterdag stond er in de Telegraaf een interview met de voorzitters van de werkgeversorganisaties.

Hun uitspraken over de politiek zijn niet mals, maar helaas wel waar.

De politiek zwalkt, speelt teveel voor sinterklaas, lost geen problemen op en ziet niet dat Nederland steeds onaantrekkelijker wordt voor bedrijven. Het gaat echt de verkeerde kant op, waarschuwen zij.

Naast het vereenvoudigen van regels en het creëren van een stabiel ondernemersklimaat, is het nodig te investeren in die sectoren van de economie waar duurzame groei mogelijk is.

Dat gebeurt nu mondjesmaat, maar we hebben een stevige investeringsagenda nodig.

We zullen minder geld moeten besteden aan het stimuleren van consumptie en meer geld moeten steken in het innovatiever en toekomstbestendiger maken van onze economie.

Dat begint met voldoende geld uittrekken voor onderzoek en innovatie naar sleuteltechnologieën die gaan helpen bij het aanpakken van wereldwijde vraagstukken, zoals energie, voedsel en digitale technologie.

Voorzitter,

Terwijl wij gisteren naar de Troonrede hebben geluisterd, bombardeerde Israël Gaza-stad.

Het is een verschrikkelijke oorlog, waar maar geen einde aan lijkt te komen en gijzelaars al bijna twee jaar lang vast worden gehouden.

Het CDA zal alle stappen van het kabinet steunen om meer druk uit te oefenen op Israël. We begrijpen dat de Europese aanpak om met gelijkgestemde landen samen op te trekken de voorkeur heeft, maar we willen de minister-president ook dringend vragen ook nationale maatregelen te nemen, zoals vorige week aangekondigd het verbod op producten uit Israëlische nederzettingen.

Maar laten we ook de andere brandhaarden in de wereld niet vergeten. Zoals in Soedan. In de stad El Fasher zitten 260.000 mensen ingesloten, lijden honger en worden gebombardeerd. Wie vlucht, wordt neergestoten of verkracht. Wat een enorme tragedie ook daar.

Voorzitter,

Ik heb geschetst wat er nodig is:

Orde op zaken stellen, ruimte geven aan de samenleving en investeren in de economie van de toekomst.

Dat kunnen we alleen voor elkaar krijgen met een politiek die bereid is het anders te doen.

Nederland verlangt naar richting, naar hoop en naar houvast.

De samenleving verlangt naar een andere politiek.

Een politiek die niet draait om wie het hardste schreeuwt, maar om wie het beste luistert;

een politiek die niet draait om de waan van de dag, maar gericht is op de toekomst van Nederland;

een politiek die niet draait om het ‘ik’, maar om het sterker maken van het ‘wij’.

Het CDA wil graag verantwoordelijkheid nemen en samen met andere partijen laten zien dat deze nieuwe politiek mogelijk is.

Deze verantwoordelijkheid nam de minister-president ook toen hij een jaar geleden in de politieke arena stapte.

U nam, met alle tegenwind die u heeft gekregen, steeds de verantwoordelijkheid om Nederland bestuurbaar te houden.

Ik weet zeker dat veel mensen thuis hier veel respect voor hebben.

Ik heb dat ook en wil u daarvoor bedanken en u voor de komende maanden nog veel energie en wijsheid toewensen.

Voorzitter,

Wij staan als politici steeds voor de keuze of we verschillen in de samenleving uitvergroten of kloven overbruggen;

Of we onvrede aanwakkeren of vrede stichten;

Of we chaos scheppen of de rust bewaren.

Het is hoog tijd voor een politiek die, zoals de Koning gisteren zei, verschillen overbrugt en samenwerkt aan de toekomst van ons prachtige land.