Henri Bontenbal: "We kiezen voor hoopvolle en fatsoenlijke politiek."

Beste vrienden,

In het kerstreces waren we met ons gezin een weekje in Normandië. Een paar dagen weg, om even op adem te komen na een intensieve verkiezingscampagne. Een week om even samen te zijn. Maar ook om onze twee jongens iets mee te geven over de prijs die is betaald voor onze vrijheid. We bezochten de stranden waar op 6 juni 1944 jonge Amerikanen, Britten en Canadezen aan land kwamen en vochten voor hun leven.

Omaha Beach, Gold Beach, Juno Beach… In de verte zijn de restanten van de kunstmatige haven die de geallieerden hebben aangelegd, nog goed te zien. Op het strand liggen de verroeste caissons, als herinnering aan D-day. We bezochten Pointe du Hoc, de klif van een meter of dertig hoog, waar de jongens van de Amerikaanse 2nd Ranger bataljon met touwladders en enterhaken in doodsgevaar naar boven klommen. Een bloederige strijd volgde; om elke meter werd gevochten. Rond het middaguur verzond kolonel Rudder een radiobericht: “aangekomen op Pointe du Hoc – missie volbracht – munitie en versterkingen nodig – zware verliezen…”

Van de 225 Rangers werden er 135 uitgeschakeld. Gewond of dood. We wandelden met onze jongens over de Amerikaanse begraafplaats, met uitzicht op Omaha Beach. Een zee van witte kruizen, rij na rij. Bijna tienduizend jonge jongens, soms net 18 jaar oud. Ze vochten voor de vrijheid van de westerse wereld, voor de vrijheid van onderdrukking, voor een wereld waarin ieder mens telt. Wat mij het meeste trof, in de musea die we bezochten, waren de gezichten van deze jonge mannen. Nummers werden namen, getallen kregen een gezicht. Jonge mannen, kinderen nog, met op hun gezicht die uitdrukking van wanhoop, strijdlust, naïviteit en moed. Deze gezichten deden me denken aan het gedicht van Gerard Reve, Graf te Blauwhuis. Het gedicht gaat zo:

Hij rende weg, maar ontkwam niet,
en werd getroffen, en stierf, achttien jaar oud.
Een strijdbaar opschrift roept van alles,
maar uit een bruin geëmailleerd portret
kijkt een bedrukt en stil gezicht.
Een kind nog. Dag lieve jongen.
Gij, die koning zijt, dit en dat, wat niet al,
ja ja, kom er eens om,
Gij weet waarom het is, ik niet.
Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?

En tegelijkertijd kwam daar, in Normandië, nog harder bij me binnen, dat de strijd van deze jonge jongens geen strijd is van 80 jaar geleden; Maar dat op tweeduizend kilometer vanaf deze plek Oekraïense jonge mannen en vrouwen, in hun schuttersputten en loopgraven, eenzelfde strijd voor vrijheid leveren.

Het zijn dezelfde gezichten, dezelfde wanhoop én strijdlust, dezelfde naïviteit én moed. Voor Poetin tellen mensenlevens niet; de levens van Oekraïners niet, maar ook de levens van zijn eigen mensen niet. De strijd van Oekraïne is een strijd tegen een gewetenloze dictator, die critici zoals Aleksej Navalny oppakt, opsluit en vermoordt.

Voor het CDA is het glashelder: Nederland én Europa zullen Oekraïne moeten blijven steunen. Met geld en met wapens. Daar valt niet over te onderhandelen. Want Poetin stopt niet.

Het is zoals schrijfster Lisa Weeda het omschreef: Je wordt wakker in je slaapkamer en ontdekt dat er een man in de hoek van je kamer staat. Je bent verbaasd en vertelt hem dat het jouw huis is, dat hij er niet hoort en dat hij weg moet. Maar hij weigert. Sterker nog: de volgende dag heeft hij het zich gemakkelijk gemaakt en een hoekje van de kamer voor zichzelf gereserveerd. Hij gaat niet weg en elke dag pakt hij iets meer ruimte. Je vertelt het je vrienden, maar die vinden het niet zo zorgelijk. Je kunt toch allebei een deel van het huis bewonen? Totdat hij het hele huis heeft overgenomen. En er voor jou geen plek meer is. En je vrienden? Die zeggen: misschien moet je maar een ander huis zoeken.

Dit is hoe Rusland te werk gaat. Het is puur egoïsme om dat te laten gebeuren. Politici die beweren dat terugvechten in Oekraïne geen goede strategie is, hebben van vrijheid helemaal niets begrepen. Voor onze vrijheid is een hoge prijs betaald en daarmee hebben wij een grote verantwoordelijkheid om ook andere landen te hulp te schieten.

Daarom blijft het CDA schouder aan schouder staan met al die moedige mannen en vrouwen in Oekraïne. En committeren wij ons aan meer geld investeren in onze defensie.

Beste vrienden, De oorlog in Oekraïne gaat uiteindelijk over de vraag wie wij als Europa willen zijn. Wat voor ons echt belangrijk is, wat voor ons echt van waarde is. Als Europa alleen maar een economisch project zou zijn, dan zouden we een rekensom maken wat een vrij Oekraïne ons economisch op zou leveren.

Ja, sommige politieke partijen denken zo. Ze zien de EU louter als een economisch project. Ze praten over vrijheid, of noemen zich de Partij voor de Vrijheid, maar zijn niet bereid om ook maar iets te doen of te laten voor het beschermen van onze vrijheid. Vrijheid is bij hen niet in goede handen. Vrijheid is bij hen een leeg begrip. Het betekent bij hen niets meer dan vrijblijvendheid en onverschilligheid. Het is een houding van gemakzucht en een gebrek aan historisch besef.

Hoe anders was het vrijheidsbegrip van de christendemocraten die aan de basis stonden van de Europese gemeenschap. Ik moet dan denken aan Robert Schuman. In 1950, vijf jaar na de verschrikkelijke Wereldoorlog, waren Europese leiders vastbesloten om herhaling te voorkomen. Staal en kolen, de grondstoffen om oorlog mee te kunnen voeren, zouden in één gemeenschap worden verhandeld, zodat een oorlog tussen Frankrijk en Duitsland “niet alleen ondenkbaar, doch ook materieel onmogelijk" werd, in de woorden van Schuman. De Europese Gemeenschap was eerst en vooral een gemeenschap van gedeelde waarden, van een gedeelde morele horizon.

De Europese droom was diepgeworteld in de existentiële ervaringen van de tragiek van beide wereldoorlogen, die de founding fathers met zich meedroegen. Als de EU meer is dan een interne markt en allereerst een gemeenschap, wat zijn dan haar gedeelde waarden? Wat is de ziel van Europa?

Romano Guardini sprak over Europa als enerzijds een werkelijkheid en anderzijds een opgave; een Europa zoals het nu is en een Europa zoals het zou moeten zijn. De identiteit van Europa ligt in een opgave, namelijk het bouwen van een gemeenschap waarin ieder mens telt en mensen in vrijheid zichzelf kunnen toewijden aan dienstbaarheid aan een ander en de gemeenschap.

Vergeeft u mij deze wat langere uiteenzetting over de ziel van Europa. Ik zou ook willen zeggen: wen er alvast maar een beetje aan dat u lange speeches van mij krijgt. De Nederlandse politiek is te lang gebaseerd geweest op technocratische en procedurele verhalen. Maar politiek is en moet gebaseerd zijn op visie, ideologie en overtuigingen. Dat is waar Nederland naar snakt, is mijn overtuiging.

En dat is wat het CDA behoort te zijn: Een strijd om de opgave die besloten ligt in onze christendemocratische idealen, elke dag een stapje dichterbij te brengen. Dat is de koers voor het CDA waar ik zelf hartstochtelijk in geloof.

Terug naar de ziel van Europa. De ziel van Europa bestaat, denk ik, uit de volgende uitgangspunten: de waardigheid en gelijkwaardigheid van ieder mens; de vrijheid om zelf vorm te geven aan de roeping in je leven; de verantwoordelijkheid voor een ander, de wereld en onze aarde; de solidariteit tussen, en de broederschap met andere mensen en volken; de democratie waarin ieders stem gehoord wordt en ieders belang meetelt; en de sociale rechtsstaat die de grondrechten van iedere burger beschermt.

De realisatie van deze idealen wordt door twee vijanden gedwarsboomd. Ik sprak al over de oorlog in Oekraïne en wat er daar voor Europa op het spel staat. Hier vechten niet alleen twee landen om een stuk grondgebied; met onvoorstelbaar veel leed en verdriet in gezinnen en families; hier strijden twee fundamenteel verschillende manieren van kijken naar de wereld.

Dat is ook wat er in deze oorlog op het spel staat: de ziel van Europa. We moeten daarom ook eerlijk zijn over die andere, minder zichtbare vijand. Die vijand bevindt zich in Europa zelf, in ons eigen collectieve denken en handelen. Of in het ontbreken daarvan. De afgelopen decennia hebben we geleefd van het vredesdividend.

Zoals Jaap de Hoop Scheffer het zegt: Na de val van de Muur zijn we op een klapstoeltje gaan zitten, met een glas wijn erbij, en hebben toegekeken hoe de VS zorgde voor onze veiligheid, hoe Rusland ons van energie voorzag en hoe China onze spullen maakte. De afgelopen decennia zijn we gemakzuchtig geworden.

“Het probleem is niet onze democratie”, zegt politicoloog Jonathan Holslag, “maar onze decadentie. Wij willen niet meer vechten om onze toekomst veilig te stellen.” Een lange periode van welvaart heeft ons lui en gemakzuchtig gemaakt. Met de oorlog in Oekraïne worden we ook met de crisis in onszelf geconfronteerd.

Zijn wij als Europa nog bereid offers te brengen voor onze vrijheid? Zijn wij nog bereid onszelf toe te wijden aan iets dat groter is dan onszelf, groter dan ons eigen dikke ik? Willen we nog vechten voor de ziel van Europa? Dan zullen we moeten beginnen bij onszelf, in ons eigen huis. Want in Europa en zeker ook in Nederland, zien we het rechtspopulisme zich sterk maken.

Ook in Nederland krijgt de polarisatiepolitiek nu ruim baan, door een nieuw kabinet waarin de PVV volwaardig deelneemt. Populisten zeggen voor vrijheid te strijden, maar hun definitie van vrijheid is niets anders dan lekker doen waar je zelf zin in hebt.

Populisten zeggen voor mensen op te willen komen, maar ondermijnen de rechtsstaat die mensen juist beschermt. Populisten zeggen de Nederlander op één te zetten, maar in feite zetten ze het egoïsme op de eerste plek. Vrijheid, zoals wij christendemocraten dat zien, gaat altijd hand in hand met verantwoordelijkheid en solidariteit. Deze zijn niet los verkrijgbaar.

Kan Europa een antwoord geven op het populisme? Ik ben ervan overtuigd dat we de scepsis over de Europese Unie kunnen overwinnen door haar weer allereerst als waardengemeenschap te zien. En dus niet enkel als economisch project. De Europese verkiezingen gaan over deze strijd: de strijd voor een fatsoenlijk Europa.

Daarom zullen we onze klapstoeltjes moeten opbergen en, zoals onze lijsttrekker Tom Berendsen het zojuist in zijn speech zei, heel serieus werk gaan maken van:

Het op orde brengen van onze defensie, zodat we onze eigen veiligheid kunnen garanderen;

• Een Europa waarin elke lidstaat de democratische rechtsstaat omarmt en respecteert;
• Groene en strategische industriepolitiek, zodat we minder afhankelijk zijn van fossiele energie van buiten Europa en in staat zijn onszelf van essentiële producten te voorzien;
• en een Europees migratiebeleid, zodat migratie ons niet alleen maar overkomt, maar we gezamenlijk als lidstaten optrekken om tot een rechtvaardig en humaan migratiebeleid te komen.

Laten we er tegelijkertijd ook voor waken Europa als oplossing voor alle problemen te presenteren. Want dat is zij ook niet. Europa is niet alleen een opgave, maar ook een werkelijkheid; een werkelijkheid met tekortkomingen.

Ook daarover moeten we eerlijk zijn. Europa kan namelijk ook te veel last hebben van iets wat de helaas veel te vroeg overleden professor Mathieu Segers de 'uniformeringsdrang van Europa' heeft genoemd. Dat is de neiging te weinig ruimte te laten voor lokale en regionale gebruiken en tradities.

Terwijl wij, mensen, altijd geworteld zijn, in onze gemeenschappen, in onze taal, in onze culturen. Europa moet juist deze diversiteit koesteren. In het Europese huis zijn vele kamers, die er allemaal anders uit mogen zien. Draagvlak voor Europa verdwijnt als er geen ruimte meer is voor lokale en nationale verschillen.

Daarnaast moet Europa haar plek in de nieuwe wereldorde vinden. De toekomst is immers een multipolaire wereld, waarin de Verenigde Staten niet meer de leidende rol in de wereld zullen hebben, maar deze moeten delen met China, India, Rusland en opkomende landen in Afrika. Europa kan de wereld laten zien hoe een sociale markteconomie binnen de grenzen van de planeet eruit kan zien.

Een Europa dat in samenwerking met andere werelddelen de weg baant naar een economie waarin respect voor ieder mens en voor onze aarde het uitgangspunt is; Waarin bedrijven en burgers samen werken aan het algemeen welzijn; waarin niet alleen gezonde concurrentie, maar ook coöperatie drijvende krachten zijn achter vernieuwing en eerlijk verdeelde welvaart.

Beste vrienden, Ik sprak over Europa als werkelijkheid en opgave. Geldt dat niet ook voor de christendemocratie zelf? Er gaapt nog een gat tussen de werkelijkheid en onze christendemocratische idealen. Ik ben ervan overtuigd dat we onze ziel weer aan ’t terugvinden zijn.

Ik zie op heel veel plekken dat het CDA springlevend is. Wij hoeven geen nieuwe partij op te bouwen. Onze basis midden in de samenleving is nog gelukkig steeds heel stevig. Daarom ben ik hoopvol over ons CDA. Ik ben er daarnaast van overtuigd dat ons land een sterk CDA nodig heeft.

Dit zijn de drie pijlers waaraan het CDA de komende jaren herkenbaar moet zijn en waarop we ons verhaal gaan bouwen:

1. We kiezen voor hoopvolle en fatsoenlijke politiek. We kiezen voor hoop, tegenover wantrouwen. Voor fatsoen, tegenover spektakel en polarisatiepolitiek. Wij strijden tegen onrecht en voor een rechtvaardige overheid. Als volkspartij zijn we de brug tussen straat en staat.
2. We zijn een partij van de samenleving. Want in de verantwoordelijke samenleving heeft iedereen een plek en een taak. Gemeenschapszin, bloeiende verenigingen en buurten maken mensen gelukkig. Dat koesteren we, in elke regio. Dat is ook ons appèl op alle Nederlanders.
3. We kiezen voor nieuwe ideeën op basis van vaste waarden. Nederland snakt naar een politieke herwaardering van verantwoordelijkheid, solidariteit, rechtvaardigheid en rentmeesterschap. Deze waarden en ook die van familie, tradities en burgerschap verdienen onze bescherming.

Op deze drie pijlers bouwen we verder.

Ik rond af. We gaan een decennium tegemoet waarin we voor grote uitdagingen komen te staan. Geopolitieke, maatschappelijke en financiële uitdagingen. We gaan deze grote vraagstukken, zoals de toekomst van Europa, niet uit de weg. We geven geen makkelijke antwoorden, ook al wordt dat in deze tijd soms wel beloond.

We kiezen voor het radicaal-eerlijke verhaal. Want als we niet uitkijken, worden de tegenstellingen in onze samenleving steeds verder uitvergroot. We staan voor een fundamentele keuze. Laten we ons als samenleving verder uit elkaar spelen? Trekken we ons verder terug in onze eigen bastions en bubbels? Laten we de polarisatiepolitiek mainstream worden?

Het CDA kiest voor een andere weg. Want alleen door verschillen te overbruggen, te leren samenleven met mensen die anders denken dan wijzelf, de kunst van het samenwerken te koesteren, kunnen we de problemen de baas worden. Een tijd van stevige problemen kan zo ook een tijd van hoop worden.

Een tijd van maatschappelijke vernieuwing worden. Een tijd om opnieuw uit te vinden wat samenleven echt is en hoe mooi dat kan zijn. Dat is mijn hoop. Dat is mijn inzet. Dit is het nieuwe CDA waaraan we nu met elkaar bouwen. Dit is onze opgave. We zijn ermee begonnen en we gaan ermee door.

Nederland kan op ons rekenen. Dank u wel.