Heer­ma: De stil­le meer­der­heid vraagt om lei­der­schap en visie

De Nederlandse economie draait al jaren op volle toeren. De werkloosheid is historisch laag. Echter achter de mooie economische cijfers groeien de zorgen. Het is de paradox van deze tijd. Ongemak over tweedeling, polarisatie, korte lontjes, verlies aan gemeenschapszin en de toekomst van komende generaties. Het begon sluimerend, maar het is steeds meer aan de oppervlakte gekomen. Het wantrouwen tegen de overheid, politiek maar ook de democratie en de rechter is groeiende. Het is de erfenis van 30 jaar neoliberaal marktdenken en doorgeschoten individualisering. En dat terwijl we aan het begin staan van een decennium vol van grote politieke en maatschappelijke uitdagingen.

In de afgelopen decennia hebben individualisering, globalisering en doorgeslagen marktdenken hun tol geëist in onze samenleving. Een land bijeen houden vereist nou eenmaal meer visie dan het managen van de ‘BV-Nederland’. De scheidslijnen tussen verschillende groepen zijn steeds scherper geworden. De strijd tussen verschillende gepolariseerde belangen is steeds meer een ‘zero sum game’ geworden. Waarbij er steeds minder begrip is voor elkaars positie, het ervaren van het eigen gelijk absoluut is en het de ander is die het verlies zal moeten nemen. En er eigenlijk geen ruimte is elkaar aan te horen en de dialoog te voeren. Maar het recht van de hardste schreeuwer de boventoon voert. Of het nu gaat om zwarte piet, klimaat of migratie. We herkennen allemaal dezelfde patronen van verharding in het publieke debat.

Tussen die extremen zit meestal een grote groep gevangen die de polarisatie met zorg en onmacht aanschouwt. Het is de stille meerderheid van Nederland, die niet  wordt vertegenwoordigd door de schuttersputjes op de flanken.

Wie herkent niet dat moment op een feestje, waarbij één van de aanwezigen heel omfloerst, ongemakkelijk en voorzichtig een genuanceerde mening naar voren probeert te brengen. Meestal bang om geattaqueerd te worden vanuit één of beide van de uiterste posities. Niet voor niets wordt polarisatie in recente SCP onderzoeken door steeds meer mensen als grote bedreiging genoemd. In het politieke debat zijn fragmentatie en polarisatie aan de orde van de dag. Mede daardoor biedt de politiek te vaak geen antwoord op de vragen waar mensen mee zitten, maar vergroot juist de verschillen uit en wakkert het wantrouwen alleen maar aan. Als dat zo doorgaat lopen we vast in een vetocratie, met besluiteloosheid als gevolg.
 
Volgens de Amerikaanse politicoloog Fukuyama is de moderne democratie gegrondvest op drie pijlers: een sterke overheid, een onafhankelijke rechtsstaat en de democratische verantwoording. Maar wanneer het gezag van de overheid en het vertrouwen in de politiek onder druk staat, voorziet Fukuyama een verzwakte democratie in de vorm van een vetocratie. Noodzakelijke hervormingen komen steeds moeilijker tot stand en worden geblokkeerd. In tijden van onzekerheid en wantrouwen richting politici is het tenslotte veel makkelijker om hard te schreeuwen waar je tegen bent, dan rustig uit te leggen waarom je ergens voor bent.  Een politieke verlamming ligt op de loer. Denk aan het voorbeeld van de Brexit. In het Engelse Parlement waren jarenlang alleen meerderheden te vinden om besluiten tegen te houden.

Maar ook in ons eigen land zagen we het afgelopen jaar gevoelens van wantrouwen toenemen. Zo stroomde het Malieveld vol met boeren, baggeraars en bouwers die hun toekomst bedreigt zien door de stikstof- en PFAS-crisis. En vanuit de politiek werd de onrust verder aangewakkerd door uitspraken over het halveren van de veestapel. Vervolgens geeft een politicus als Baudet de rechter de schuld, maar eigenlijk past het de politiek eerder reflectie op de eigen rol als mede-veroorzaker van het probleem.

Want de uitdagingen voor het komende decennium zijn groot en dat voelen mensen dus haarfijn aan. De gevoelens van onzekerheid worden alleen maar vergroot als de politiek vastloopt in gepolariseerde posities. De overgrote meerderheid van Nederland wordt niet vertegenwoordigd door gekrakeel vanuit de flanken, maar voelt ook de onmacht in het politieke midden. Het geduld en het vertrouwen van zelfs de meest gematigde personen wordt zo op de proef gesteld. Die stille meerderheid van Nederland vraagt van de politiek meer visie op de toekomst van ons land, onze economie en onze samenleving. Op het beheersbaar maken van migratiestromen, op een duurzame toekomst en op het oplossen van de tweedeling op de arbeidsmarkt. Het is die handschoen die het politieke midden moet oppakken, willen we polarisatie en wantrouwen ombuigen naar vertrouwen in een gezamenlijke toekomst. Zo wordt een spiraal naar beneden omgezet in de weg omhoog.  

Pieter Heerma
Fractievoorzitter CDA